1830 yılında Osmanlı Devleti’nden bağımsızlığını kazanan Yunanistan’ın,
bir türlü tatmin edilemeyen, özellikle Anadolu’ya yönelik istekleri
vardı. Bu yüzden Yunanlılar, her fırsatta Osmanlı Devleti’nin en zayıf
zamanlarında bu isteklerini gündeme getirmeyi hatta imparatorluğun bu
zayıflılık anını kollamayı milli bir görev saymışlardı1.
Onların bu politikalarının sebebi: bir ayağı Asya’da bir ayağı da Avrupa’da olan büyük Yunanistan’ı kurma gibi tarihi bir ideale sahip olmalarıdır. Megalo İdea olarak bilinen bu ideale göre Yunanistan’ın sınırları doğuda Anadolu ortalarından, kuzeyde Karadeniz’in Kırım’ı da içine alan kuzey kısımlarından ve Karpat dağlarıyla Tuna nehrine kadar uzanıyordu. Batı ve güney sınırları ise, Adriyatik ve Akdeniz’den geçiyordu2.
Belirtilen tarihi idealini gerçekleştirmek gayesiyle, her siyasi buhrandan faydalanmasını bilen Yunanistan için I. Dünya savaşı iyi bir fırsattı. Zaten savaşın devam ettiği günlerde İtilaf devletlerinin de Yunan ordusuna olan ihtiyaçları artmıştı. Nitekim İngiltere Dışişleri Bakanı Lord E. Edward Grey 11 Ocak 1915 tarihinde Yunanistan yöneticilerine bir teklifte bulundu. İngiliz Bakan bu teklifinde, Sırbistan’a yardım şartıyla Anadolu kıyılarından hatırı sayılır bir kısmın Yunanistan’a bağışlanabileceğim söz verdi3. İngiltere 12 Nisan’da da müttefikleri adına “Yunanistan’a Türkler’e karşı savaşa katılma bedeli olarak Ocak’ta vaadedilen Aydın vilayeti dahilindeki araziyi garanti etmeye hazır olduklarını” bildirdi4.
Yunanistan Başbakanı Venizelos hemen savaşa girmek taraftarıydı. Ancak Almanya taraftarı olan Kral Kostantin savaşa girmekte çekingen davranıyordu. Bu durum, Yunanistan iç politikasında bir buhran bile doğurmuştu5. Sonunda yönetimi eline geçirmeyi başaran Venizelos 11.6.1917’de Yunanistan’ı savaşa soktu6.
Bu şekilde Yunanistan, İtilaf devletleri yanında savaşa girmenin karşılığı olarak, daha önce hayal etmiş oldukları toprakları kazancaktı7. Zaten, Yunan Başbakanı ülkesini savaşa sokarak vaad edilen tazminata hak kazanmıştı. Nitekim İzmir ve çevresinde İtilaf devletlerinin emniyet ve selametlerini tehdit eden hiç bir şey olmamasına rağmen, Mondros Mütarekesi’nin 7.maddesi gereğince 15 Mayıs 1919’da silahlı Yunan kuvvetleri İzmir’e çıkarıldı8.
İzmir’e ayak bastıkları ilk gün, yirmisi subay olmak üzere şehrin ileri gelen bazı kişilerini şehit eden Yunanlılar9 hemen sonraki günlerde de bu cinayetlerini devam ettirerek, pekçok masum kişiyi öldürdüler. Türkevlerine hücum ile ırz, mal, tecavüzlerine kalkıştılar. 11 Eylül de ise İzmir’de yangın çıkardılar. Daha sonra aynı zulümler Aydın, Nazilli, Menemen, Bergama, Manisa, Eskişehir, Bursa, Kütahya, Afyon ve Uşak’ta da görülmüştür10. Bu arada Bilecik ve çevresi halkı da Yunan zulmü ile karşılaştılar. Zira Yunanlılar, 8-4 Ocak 1921 arası 3 gün, 24 Mart 1 Nisan 1921 arası 8 gün, 12 Temmuz 1921- 6 Eylül 1922 arası da 14 ay 25 gün süreyle Bilecik ve çevresini işgal etmişlerdir. Büyük Taarruzla düşmana son ve kati darbe indirildikten sonra, 4 Eylül 1922’de Bozöyük ve Söğüt, 5 Eylül 1922’de Pazaryeri. 6 Eylül 1922’de de Bilecik düşman işgalinden kurtarılmıştır. Yunan askeri diğer işgal ettikleri köy, kasaba ve şehirlerde olduğu gibi çalışma alanımız olarak belirlediğimiz yörede de-Bilecik İl Merkeziyle, Bozüyük, Pazaryeri ve Söğüt ilçeleri-pek çok insanlık dışı davranışlarda bulunmuşlardır.
Hatıralardaki bilgi ve belgelerin yanısıra, arşivler de bu konudaki belgelerle doludur. Bu arşivlerden birisi de Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı arşividir. İşte çalışmamızın kaynağını bu arşivdeki belgeler teşkil edecektir. Başka bir ifadeyle, anılan arşivde rarstladığımız belgelerin ışığı altında çalışma alanı olarak tesbit ettiğimiz yöredeki Yunan zulmü incelenecektir. Bu arada azınlıkların faaliyetlerinden de sözedilecektir.
A. BİLECİK MERKEZİ İLE MERKEZE BAĞLI KÖY VE KASABALARDA YUNAN MEZALİMİ
Bilecik merkezi ile merkeze bağlı köy ve kasabalardaki Yunan mezalimiyle ilgili rastladığımız ilk belge, 25 Ocak 1921 tarihini taşımaktadır. Bu belge, Batı Cephesi Askeri Polis Teşkilatı11 Başkanı Binbaşı İsmail Hakkı Bey tarafından hazırlanmış bir rapordur. Batı Cephesi Komutanlığına gönderilen bu raporda; Bilecik’in 1. işgali ve bu esnadaki Yunan vahşetinden şöyle sözedilmektedir:
“1. Bilecik 13.1.1337 (1921) tarihinde bilahadise (olaysız) işgal edilmiştir.
2. Bilecik’te ufak tefek çapuldan gayrı birşey olmamıştır. Bu da düşmanın namuskârane hareketinden ileri gelmiyor. Ancak Bilecik’i işgal ettikten sonra bütün kuvvetleriyle meydan muharebesine ilerlemesinden ve avdetinde de şahri gayet acele tahliye etmesinden münbaistir (kaynaklanmıştır). Düşman Söğüt’ten Yenişehir’e kadar güzergâhında tesadüf ettiği köyleri pek ziyade zarara giriftar etmiştir (uğratılmıştır).
Köylülerin mevaşi ve hayvanatını (koyun ve sığırlarını) sürüp götürmüştür. Köyler meyanında (arasında) “Yeniköy’ün hali cidden calib-i rikkat (acıma hissi uyandırıcı) ve teessürdür (üzüntü vericidir). Yeniköy’de canlı bir kedi dahi görülmemiştir. Köylü elleri koynunda başına gelen felakatin tesiriyle müterafık üzüntüyle karışık bir neşe ile askerlerimizi karşıladılar ve onların ayaklarını öpmek ve göz yaşlarını akıtmak suretiyle beyan-ı hoş amedi eylediler (hoşgeldiniz dediler). Söğüt’ten Bilecik’e güzergâhta öbek öbek tavuk tüyleri görülmüştür.
3. Bilecik İstasyonu karşısındaki “Aşağı Köy”de tesadüf ettiğim feci manzara pek rikkat-engiz (acıklı) idi. Bütün evler yağma edilmiş, hayvanat sürülmüş, köylüler soyulmuş, köyün muhtarı süngü darbeleriyle şehit edilmiştir. Yetmiş yaşında olan bu masumun naaşı oda içerisinde hercü-merç (karmakarışık) edilmiş eşya ve erzak arasında bulunmuştur.
4. Söğüd’ün köylerinden “Kızılsaray”dan üç kızın bikrini izale etmişlerdir.
5. Bilecik’in istasyon binası, anbar ve memurin binaları kamilen yanmıştır.
6. Düşmanın köylerde yaptığı yağmalara yerli Hristiyanlar kılavuzluk edip karıları, kızları ile beraber islam köylerine gelerek eşya topladıkları tahkikat neticesinden anlaşılmıtır.
7. Yağma ve garete (çapula) iştirak eden Hristiyanlar Yunan ordusuyla beraber buradan çekilmişlerdir.
8. Bilecik Yenişehir Şosesi üzerindeki Osmaniye Köyü’nü kamilen ihrak etmişlerdir (yakmışlardır)12.
Yunanlılar, belirtilen insanlık dışı davranışlarını Bilecik’in II. işgali esnasında daha da şiddetlendirmişlerdir. Bu cümleden olarak, Mutasarrıf Salih Bey’in Batı Cephesi Komutanlığı’na gönderdiği 14 Nisan 1921 tarihli raporunda onların yaptıkları şu cümlelerle dile getirilmektedir:
“Bilecik Kasabası’nda 1800 hane ve 330 dükkan ve 18 han ve dört hamam ve iki tekke ve bir mescit ve sekiz cami-i şerif ve iki ipek fabrikası ve dokuz fırın ve altı emâkin-i amiriye (devlet dairesi) ve iki medrese muhterik olmuştur (yanmıştır). Zükûr ve inas (Erkek ve kadın) yirmi iki nüfus muhterikân (yanarak) şehit ve sekiz mahnuken (boğularak) şehit ve beş mecruhen (yaralanarak) şehit13 ve yirmi bir izale-i bikr (kızlığı bozma) ve elli iki fiil-i şeni (ırzına geçme) ve on sekiz ıskat-i cenin (çocuk düşürme) vardır. Bilecik’in… (okunamadı) Karyesi’nde 41 hane, 12 samanlık ve bir cami ve iki mehtep ve Çakırpınar Karyesi’nde on bir hane ve Cumali Karyesi’nde sekiz samanlık ve Kepurlar Karyesi’nde bir hane, altı samanlık ve Mahan Karyesi’nde otuz yedi hane ve Seloz Karyesi’nde on iki hane yakılmıştır. Çukurviran Karyesi’nde bir kişi şehit edilmiştir. Küplü’nün Aşağı Karyesi’nde, bir cami, bir mektep, elli hane İslam mahallesi ve Ye-niköy’de tamamen bir mektep, bir cami ve yüz otuz hane ve Beğtimur Karyesi’nde iki hane yakılmıştır. Abbaslık Karyesi’nde dört şehit, bir mecruh ve Şükraniye Karyesi’nden iki, Esirkurt Köy’den iki, Beğtimur Karyesi’nden dört şehit ve Yeniköy’den üç şehit vardır. Küplü Kasabası’ndaki Velüyittin Paşa Cami-i şerifi minberi bittahrip derununda hiç bir şey kalmamak üzere ayakları altına almışlardır. Pazarcık’ın Gümüşdere Karyesi 150 hane kamilen ve Karaköy’de on iki hane yakılmıştır. Pazarcık Kasabası’nın Emir-i atik Mahallesi Muhtarıyla ahalisinden üç kişi şehit etmişlerdir. Şenişehir Kasabası’nda kırk dükkân ve kahvehane, bir mescit, bir mektep sekiz hane ihrâk, on hane ile bir cami ve bir fırın top mermisiyle tahrip edilmiştir. Menteşe, Kabaçınar, Toprakocak ve Dereköy, Karacaali, İncepınar, Boğazköy, Ciladak, Koyunhisar Karyeleri ve Ümran Çiftliği kamilen ihrâk edilmiştir. Akçapınar Karyesi’nde zükûr ve inas on kişi kadar şehit vardır, inegöl Kazası’nın Rüşdiye ve Mamure Köyleri yakılmıştır. Memeleri kesilip duvara yapıştırılmak ve ırzları pâymâl edilmek (ayaklar altına alınmak) suretiyle on beş kadın kesilmiş ve yetmiş seksen yaşlarında on bir ihtiyar da şehit ve dokuz masum çocuk doğranmıştır. Erkek, kadın, çocuk olmak üzere yirmi beş yaralı da taht-ı tedavidedir (tedavi altındadır). Bilecik’in Yarhisar Nahiyesi Merkezi İlyas Bey Karyesi’nde 36 hane 21 samanlık, 3 fırın, Okluca Karyesi’nde bir hane bir samanlık, Kınık Karyesi’nde bir hane, Erkoca hanesinde beş hane ve Kendirli Karyesi’nde bir hane ve Hasandere Karyesi’nde dört hane yakılmıştır. İlyas-bey’de üç, Kınık’ta bir, Erkoca’da yirmi beş fi’l-i şeni, bu köyde başkaca da on iki izaleqi bikr vardır. Söğüt Kazası’ndan alınacak malûmat başkaca arz olunacaktır. Ahaliden şehit edilen mihtar-ı hakikinin tayini zamana mütevakkıf (bağlı) olmakla arz edilen miktar ahalice malum olan ve kasaba, köy civar ve derununda şehit edilen miktar olduğu ve ahaliden götürdüğü insanların hayat ve mematları (yaşayıp, yaşamadıkları) meçhul bulunduğu maruzdur”14.
Yukarıda belirtilenlerden başka Bilecik ve çevresinde görülen Yunan vahşetinden tespit edebildiklerimiz (Bilecik Merkezine bağlı) bucak bucak ve köy köy şöyledir.
KEPİRLER KÖYÜ (BİLECİK MERKEZİNE BAĞLI)
Köy heyetinin 1 Nisan 1921 tarihli tutanağına göre; Yunan askerleri bu köyden, 638 koyun-keçi, 38 öküz, 16 manda, 41 inek, 21 beygir, 18 merkep, hesapsız tavuk ve yumurta toplamışlardır. 214 kile arpa ile birlikte buldukları saman ve otları da götürmüşlerdir. Bu arada bazı evlerde sandıkları kırarak bir hayli kıymetli eşyayı almışlardır15. Para vermeleri için köy halkını baskı yapmışlar, parasını vermek istemeyen Molla oğlu Ahmet Onbaşıyı kesmeye kalkışmışlardır. Türk askerinin çabuk yetişmesi sayesinde köy yakılmaktan kurtarılmıştır16.
ÇAYIPPINAR KÖYÜ (BİLECİK MERKEZİNE BAĞLI)
Bilecik Tahkik Heyetinin 14 Nisan 1921 tarihli raporuna göre, Yunan askerleri bu köy de 11 ev ve 8 samanlık yakmışlardır. Ayrıca köyde 18 merkez, 180 sığır, 100 koyun-keçi, 1000 kile buğday, 900 kile arpa ile birlikte 20 000 lira değerindeki kıymetli eşyayı almışlardır17.
DEREŞEMSETTİN KÖYÜ (BİLECİK MERKEZİNE BAĞLI)
Bilecik Tahkik Heyetinin 12 Nisan 1921 tarihli raporuna göre, Yunan askerlerinin bu köyden aldıkları hayvan, mal, para ve kıymetli eşya şöyledir:
60 sığır, 25 merkep, 2560 kile arpa, 60000 lira para ile 100 000 lira değerinde kıymetle eşyadır18.
PELİTÖZÜ KÖYÜ (BİLECİK MERKEZİNE BAĞLI)
Bilecik Tahkik Heyetinin aynı tarihli (12 Nisan 1921) raporunda Yunan askerinin bu köyden 67 000 lira değerindeki kıymetli eşya ile birlikte 130 koyun-keçi, 2 merkez ve 38 arı kovanını aldığı belirtilmektedir19.
KÜPLÜ BUCAĞI
Nahiye halkının ileri gelenlerince tanzim edilen 11 Nisan 1921 tarihli tutanakla Küplü’de yerli Rumların ve Yunan askerinin yaptıkları şöyle belirtilmektedir:
“Düşman Mart’ın 24. günü Küplü’ye girmiştir. Kasabada Müslüman namına kimse kalmamış geri köylere gitmişlerdi. Kalan bir kaç kişi de Başköy, Beydimir köylerine çekilmişlerdi. Düşman ile beraber Küplü’nün evvelki işgalinde kaçmış olan Rumları ile birlikte Bursa havalisi Rumları da Küplüce’ye gelmişler. Boş, sahipleri çekilmiş bir halde bulunan evleriyle dükkanlarını o gün hatta gecesi yakmaya başlamışlar, işlerine yarayacak eşyayı aşırmışlar. Bazısı da tamamen tahrip edilmiştir. Evlerin pencere ve çerçevelerini hatta döşemelerine varıncaya kadar kırıp parçalamışlar, kırılması kabil eşya namına bir şey bırakmamışlardır. Cami’nin büyük kilimini haliyle nakil edemedikleri için parçalamak suretiyle yani dörtbeş parça ederek otomobille aşırmışlardır. Cami’nin minberi, levhaları, şerifeleri yıkılıp tahrip edilmiştir. Medrese’nin kütüphanesi sokaklara dökülmüş, sokakları, meydanları kitap yapraklarından geçilmez bir hale getirmişlerdir. Mahalle ve Çarşı Camilerinden her ikisinin camları, levhaları, avizeleri parçalanmıştır. İçlerine pislemek, Kur’an-ı Kerimleri parçalamak ve ayak altında çiğnemek ve abdesthanelere (tuvaletlere) atmak gibi adilikleri izhar etmişlerdir… İfa edilen vahşet ve vecayi hakkında ne söylense hakikat-ı vakayı tamamiyle teşri edemeyeceğini beyan iş bu mazbatamız arz ve takdim kılındı”20.
Diğer taraftan Bilecik Tahkik Heyetinin 17 Nisan 1921 tarihli raporundaki cetvelde Küplü’den 311 kişinin Yunan zulmüne maaruz kaldıkları gösterilmektedir. Dağılım ise şöyledir:
İzale-i bikir: 17, Fiil-i Şeni: 64, Şehit: 34, Yaralı: 25, Gaip: 25 işkence edilen: 20, Beraber götürülen: 120’dir.
Ayrıca raporda;
“1- Küplülerin kısmı azam fiil-i Şeni ve izale-i bikr vakaasına ketum ediyorlar. Binaenaley cetvelde gösterilen miktara bir buçuk müslü zam etmek hakikati ancak gösteribilir.
2- Mezalim pek fecidir. Akçabikar karyesinden bir zavallı kadının ırzına taaruz eden deli bir Yunanlı habis şehvanesini teskin ettikten sonra şehit etmek suretiyle vahşet ve denaiyetini göstermiştir.
3- Papatya karyesinden dört mazlum köylüyü para tehdidiyle kollarını bağladıktan sonra üzerlerine yaylım ateşi açarak üçünü şehit etmişler.
4- Akdere karyesinden Nebioğlu Mehmet Ağa namında bir köylüyü para tehdidiyle sırtını, göğsünü kızarmış yağ ile yakmışlardır.
5- Rüstem karyesinden Said oğlu Kadir, Muhtar Osman Ağa bacaklarından ağaca asmak suretiyle işkence edilerek para talep edilmiştir.
Adları meçhul dört mazlumu kılavuz olarak kullandıktan sonra başlarına tüfenk dipçiği ile parçalamak suretiyle Akçabikar karyesinde şehit edilmişlerdir” denilmektedir21.
KÜPLÜ-AŞAĞIKÖY
Köy İhtiyar heyetince tanzim edilen 12 Nisan 1921 tarihli tutanakta belirtildiğine göre, köyün I. işgali sırasında halkın gözönünde Muhtar Hasan Efendi öldürüldüğü ve bir kaç kişi de para için kesmeye yatırıldığından köylü düşman gelmeden önce harp sahası dışına kaçmıştır. I. işgal sırasında köylünün tüm koyun-keçi sığır ve merkep gibi hayvanları götürüldüğü için bu defa gelişlerinde hayvan bulamamışlardır. Ancak köylünün evleri yerli Rumlarla birlikte talan edildikten sonra ateşe verilmiş, cami ve mektep gibi yerleri yıkmışlardır22.
KÜPLÜ-BAŞKÖY
24 Mart Cuma günü namazdan evvel düşman kaşif kuvvetleri olması muhtemel 8-10 atlının köye geldiği ve buradan da Küplülü Rumlardan birini kılavuz seçerek Kızılkaya (Kızılcamlar) istikametine gittiği ve namazdan sonra da 8.00 sıralarında düşman süvarisinin köye indiğinden sözeden 12 Nisan 1921 tarihli tutanak şöyle devam etmektedir:
“Köy halkının ekserisi evlerinden çıkmağa ailelerini kaçırmağa vakit bulamamıştı. Ölüm korkusu altında inledik. Kapu dışarı hemen çıkamadık. Düşman kadar yerli Rumlar ve evvelki işgalde kaçıpta bu düşmanla beraber gelen yerli Rumlar her türlü hareketi reva görüyorlardı. Öteden-beri köy arkadaşlığı yaptığımız ki beşyüz haneden ibaret köyümüzün üç-yüz hanesini Rumlar teşkil ediyor. Bunların ileri gelen bazıları mahallemizin ırz ve namuz tecavüzatına mani oldular. Yoksa o kaçıpta gelen yani evvelki işgalde Yunan ordusuyla gidipde bu defa tekrar gelenler, köyün bir kısım palikaryalarıyla birlikte halkımıza envai hakaret ve şena-yi yapacaklardı”23.
Her nekadar köylünün ırz ve namusuna dokunulmamışsa da malları alınmıştır. Bu cümleden olarak “Aşağı mahalleden İmam Hoca İsmail Hakkı Efendi’nin üzerinden saatini almışlar. Biraz imtina edince sopa ile dövmüşler ve göğüsüne süngü dayamışlardır. Sağır oğlu Ömer Ağa’nın köy harici Gökçe Viran damlarında bulunan 250 baş koyun ve keçiyi sürüsüyle almışlar, oradaki halı kilim, eşyasını yağma etmişler, Hacı Mehmet Ağa’nın Kayaklı Koyudaki çiftliğini ve eşyasını yakmışlardır. Hayvanları götürmüşlerdir. Arnavut Yunus Ağa’nın muhaceretle eşyasını nakil ettiği Akçabikar köyünden daha öteye taşımak için vasıta bulamamış, orada umum eşyasını düşman eline geçirmiştir. Muhammet Çavuş’un yedibaş sığır hayvanı Mustafa Çavuş’un merkep ve koyunlarını, Toprak Osman Ağa’nın arabasını, Yunus Ağa’nın ineklerini, öküzlerini ve eşyasını gaybetmişlerdir. Köyde her istendiğinde tavuk, yumurta ve kuzu vermek mecburi edilmiştir. Arapoğlu Hacı Ömer Ağa’nın evini basarak iki inekle bir tosununu ve takımıyla bir arabasını almışlardır. Civelek Halil’in arabasını, Bikarcı Osman’ın hanesine girerek kıymetli eşyasıyla bir miktar parasını almışlardır. İşgal müddetince köy düşman erzak anbarı gibi müracaat edenlere arpa ve saman vermiştir”24.
KÜPLÜ-BEKDEMİR KÖYÜ
12 Nisan 1921 tarihli tutanağa göre, Bekdimir Köyü 25 Mart 1921 tarihinde işgal edilmiştir. Düşman köyde buldukları hayvanları almışlar ve köylünün zahire anbarlarını yağma etmişlerdir. Köy halkından Ali Osman Çavuş ile Toprak Hasan Ağa’nın evlerini yakmışlardır. Molla Abdullah Efendi, Musa Mehmet oğlu Ali, Yetim Ahmet Ağa ve Havı Mustafa adındaki şahısları şehit etmişlerdir25.
KÜPLÜ-KURT KÖYÜ
Bu köyde Ekdemir Köyü gibi 25 Mart günü işgal edilmiştir. 13-16 Nisan 1921 tarihli tutanaklarda belirtildiğine göre, köy gençlerinden Civelek oğlu Mehmet Ali ile Dodurgalı Mustafa’nın Ahmet şehit edilmişlerdir. Köy halkı doğulmuş ayrıca çeşitli işkenceler yapılmıştır. Arpa aramak bahanesiyle düşman, evlerin kapılarını kırarak içeriye girip ve kıymetli eşyayı yağma etmiştir.
Köyün maddi zararı şöyledir;
520 Koyun-keçi, 90 merkep, 80 at ve kısrak, 250 sığır, yorgan, döşek, ve bakır kap değeri; 5000 lira, 700 kile arpa, 80 kile buğday, 50 kile Fasulye, nohut ve mercimek, 50 adet halı-kilim (iki adet camininkiler dahil), 1000 lira evrak-ı nakliyadir26.
KÜPLÜ-YENİ KÖY
Yüzotuz haneli ve bir cami ile iki okulu bulunan Yeniköy’deki Yunan mezalimi 11 Nisan 1921 tarihli köy halkının tanzim ettiği tutunakta şu tüyler ürpertici cümlelerle anlatılmaktadır;
“1- Köyün haricinde bir harap samanlıktan maade köyün bütün evleri, bütün köy eşyasıyla birlikte yakılmıştır. Ve taş üstünde taş bırakılmamıştır.
2- Hasta olduğundan çıkamamış olan Şeyh Ahmet oğlu Ali ile Molla Halil oğlu Ali ve Alilerin Mustafa’nın validesi altmış yaşındaki Fatma kadın gayet feci bir surette şehit edilmiştir. Düşmanın firarından sonra merhumların ve merhumenin naaşları köyde görülmüş ve defin olunmuştur. Zaten köyde bunlardan başka bir şey kalmamıştır.
3- Hizmette bulunan hayvanlarımızla, düşman işgalinden evvel kaçırılan ve hatt-ı harp haricine çıkarılan hayvanattan gayri acele ile çıkarılmayan ve kırlarda kalan hayvanatımızda yüzü mütecaviz koyun-keçi, 60 sığır hayvanı ve hayvanının kırda bulunmasından kaçılı lam ayan yirmi kadar araba düşman tarafından alınarak gasp edilmiştir.
4- Köy zahiresi ve yemeklikler evvelce çıkarılamamış bulunuyordu. Düşman alabildiğini almış ve mütebakisini köy ile birlikte yakmıştır. Ayrıca 100 kile arpa, 100 kile susam, 100 kile haşhaş, 100 kevgir pamuk 1100 okka eğrilmiş iplik düşman elinde mahvolmuştur…”28.
Tutanakta asıl zayiatın daha sonra arz edileceği de bildirilmektedir.
KÜPLÜ-ŞÜKRANİYE (ÇATAK KÖYÜ)
1921 senesi Martı’nın 24. günü düşman bu köyden geçmiştir. Ancak Küplü ve Pazarcık tarafından öteberi almak için Yunan askerleri gelmiştir. Bu askerler yiyecek ve özellikle para vermeyen köy halkını çeşitli işkenceler yapmışlardır. Bu cümleden olarak Muhtar Süleyman Efendi’nin 80 yaşındaki annesini para vermedin diye dövmüşlerdir. 13 Nisan 1921 tarihli tutanakta belirtildiğine göre en büyük ziyanı giderlerken yapmışlardır. 28 Öküz, 18 inek, 48 tosun-dana, 160 koyun-keçi, 7 kısrak ve hesapsız miktarda tavuğu beraberlerinde götürmüşlerdir. Bu arada köyde yumurta koymamışlardır.
Ayrıca 5 araba, 300 lira değerindeki eşya, 90 kile buğday, 42 kile burçak ve 39 kile arpa almışlardır29.
KÜPLÜ-SÜLEYMANİYE KÖYÜ
15 Nisan 1921 tarihli tutanakta bildirildiğine göre; düşman köyde bir gece kalmış ve harp ederek ilerlemiştir. Bir hafta sonra meydana gelen ricaat üzerine tekrar Süleymaniye köyüne uğramıştır. Köyden koyun-keçi, araba, tavuk ve yumurta almıştır. Bu arada dövmek suretiyle Muhtar Yusuf Ağa ile aza Mehmet oğlu Muharrem Ağa’yı öldürmüşlerdir30.
13-14 Nisan 1921 tarihli Bilecik Tahkik Heyeti raporlarına göre Yarhisar Bucağı ve köylerinin maddi yönden zararı şöyledir:
YARHİSAR BUCAĞI (MERKEZ)
Manda; 6, öküz; 12, İnek: 8, Dana: 9, Beygir: 8, Merkep: 9, Oğlak: 12, Kuzu: 14, Buğday: 1860 kile, Bulgur: 930 okka, Arpa: 850 kile, Mısır: 595 kile, Osmanlı Altını: 21, Beşlik Altın: 32, Beşi Biryerde altın: 9, Para: 1800 lira, Yemek Takımı: 1141, Çay Takım: 95, Yakılan Cami: 1, Kilim: 27, Yatak: 228, Yorgan: 268, Çarşaf: 198, Cami Kilimi: 8, Cami Seccadesi: 16, Musaf-ı Şerif: 150 dir31.
YARHİSAR-AYVACIK KÖYÜ
Öküz-İnek: 60, Koyun-Keçi: 135, Beygir: 1, Merkep: 13, Arpa: 4500 kile, Buğday: 3500 kile, Araba: 3 ve 250 000 lira değimde eşya32.
YARHİSAR-ELMABAHÇE
Öküz-İnek: 30, Manda: 3, Beygir: 1, Keçi: 50, Arpa: 700 Kilo, Buğday: 800 kile, Yakılan ev: 1, Kıymetli eşya: 100 500 liradır33.
YARHİSAR-ERKOCA KÖYÜ
Yakılan Ev: 5, öküz: 34, İnek 18, Beygir: 5, Merkep: 17, Keçi: 37, Eşya Kıymeti 258 000 liradır. Ayrıca 25 kadına tecavüz edilmiştir34.
YARHİSAR-HASAN DERE KÖYÜ
Yakılan Hane: 9, Sığır: 33, Koyun-Keçi: 60, Beygir: 2, Buğday: 1830 kile, Arpa: 500 kile, Eşya Kıymeti 35 000 liradır. Ayrıca 2 kişi de yaralanmıştır35.
YARHISAR-KENDİRLİ KOYU
Yakılan Samanlık: 1, Sığır: 80, Manda 12, Beygir: 17, Merkep: 1, Keçi: 37, Kıymetli Eşya Değeri: 100 000 lira, Arpa: 200 kile, Buğday: 100 kiledir36.
YARHİSAR-KÜNCEĞİZ (KÜNÇEZ) KÖYÜ
Sığır: 24, Beygir: 4, Koyun-Keçi: 6, Arpa: 1500 kile, Kıymetli Eşya Değeri: 400 000 liradır37.
YARHİSAR-BAĞDECİK KÖYÜ
Sığır: 9, Beygir: 7, Cerhan Katli: 1, Eşya Kıymeti: 166 950 liradır38.
YARHİSAR-ALPAGUT KÖYÜ
Beygir: 12, Merkep: 14, Koyun-Keçi: 15, Evrak-ı Nakdiye: 800, Kati: 2, Yaralı: 2, Dövme: 12’dir39.
YARHİSAR-KARAAĞAÇ KÖYÜ
Beygir: 2, Evrak-ı Nakdiye 200 adet ve köyden Halil, Abdullah ve İsmail adlı kişiler şehit edilmişlerdir40.
YARHİSAR-KINIK KÖYÜ
Beygir: 5, Sığır: 30, Merkep: 6, Araba: 5, Evrak-ı Nakdiye: 108 300 adet, ve ayrıca 1 kişi de şehit edilmiştir41.
YARHİSAR-OKLUCA KÖYÜ
Kıymetli Evrak: 55000 adet, Darp: 10, Sığır: 49, Merkep: 4, Beygir: 3, koyun-keçi: 100, Arpa: 1528 kile ve Araba: 6’dır42.
YARHİSAR-KOYUNKÖY
Cebren Fiil-i Şeni: 1, Eşya Kıymeti 150 000 lira, Sığır: 56, Para: 5000 lira, Beygir: 1, Buğday: 2500 kile, Mısır: 400 kiledir43.
YARHİSAR-KAVAKLI (SULTANİYE) KÖYÜ
Kati: 1, Öküz-Dana: 29, Beygir: 12, Koyun-Keçi: 79, Buğday: 2800 kile, Arpa: 5200 kile, Eşya değeri: 500 000 liradır44.
B. BOZÖYÜK MERKEZİ VE KÖYLERİNDE YUNAN MEZALİMİ
Bozöyük Merkez ve köyleri halkı da insanlık dışı Yunan vahşetinden nasibini almıştır. Bu cümleden olarak Bozöyük’ün I. işgali esnasında, Teke Mahallesi’nde yedi ev basılmış ve evde bulunan kadınların ırzlarına dokunulmuştur. Halkın elindeki arpa, saman ve tavuk Yunanlılar tarafından cebren toplatılmıştır. Bozöyük”te yedi dükkan yağma edilmiş ve Yörük Emin Ağa’ya ve daha bazı kişilere, köylülere ait koyun sığır gibi takriben beş bin kadar hayvan Yunanlılar tarafından götürülmüştür. Bu arada Hafız Nuri Efendi’nin evi süpürgeye varıncaya kadar yağma edilmiştir. Ayrıca tüccarlardan Mehmet Pehlivan, Demir Hüseyin Efendi Askeri Polis Müdürü Üsteğmen Vehbi Efendi, Belediye Başkanı Hacı Ali Efendi ve daha birkaç kişinin evleri aranmış, eşyaları yağma edilmiştir45.
Burada tablo vardır.
24. Fırka Kumandanlığının Garp Cephesi Kumandanlığına gönderdiği 19 Şubat 1921 tarihli yazının eki cetvelde46 Bozöyük köylerine ait Yunan mezalimi şöyledir47:
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere Bozöyük’ün I. İşgali sırasında, Yunan mezalimi daha çok halkın mallarına yönelik olmuştur. Bununla beraber buradan Yunan askerinin, halkın can ve namusuna dokunmadıkları hükmünü çıkarmak yanlış olur. Daha önce de ifade edildiği üzere, yörenin I. işgali üç gün kadardır. Bu süre içerisinde belirtilen fiilleri işleyenler, daha fazla kalsalardı neler yaparlar di? Bu sorunun yanıtı işgale uğrayan köylerin ileri gelenlerince tanzim edilen kayıp ve zararlarını belirtir tutanaklarda mevcuttur. Bu tutanakların hemen hepsi, “Türk askerinin yetişmesiyle canımızı ırz ve namusumuzu kurtarabildik” cümleleriyle son bulmaktadır. Halkın bu görüşlerinde ne kadar haklı olduklarını üzülerek belirtelim ki, daha sonraki günlerde yörenin tekrar işgallerinde tahakkuk etmiştir. Örneğin Bozoyük’ü II. işgallerinde (24 Mart 1 Nisan 1921) Yunanlılar vahşetlerine kasabayı ateşe vermekle başlamışlardır. Ayrıca, Bozöyük Nahiye Müdürü Ahmet Rasim Bey’in Garp Cephesi kumandanlığına gönderdiği 8 Nisan 1921 tarihli raporda Yunan Kumandanı’nın emriyle Alibeydüzü, Akçabikar, Karayay ve Saraycık köylerinin de yakıldığı belirtilmektedir48, bu arada halkın mallarının yanısıra, canlarına, ırz ve namuslarına da saldırmışlardır49.
Yukarıda belirtilenlerden başka II. işgali sırasında Bozöyük ve çevresinde görülen Yunan mezaliminden tesbit edebildiklerimiz köy köy şöyledir:
AKÇABİKAR KÖYÜ
Düşman işgalinden önce köylü, savaş alanı dışına kaçtıkları için can kaybı olmamıştır. Ancak Yunan askeri, köyü çeşitli yerlerden ateşlediği için 60 hanelik köyden yalnız yedi göz ev kurtulmuştur. Diğerleri yakılıp yıkılmıştır. Bu arada köyün camisi ile okulu da yakılmıştır. Köylü hayvanlarını ve diğer mallarını giderken yanlarında götüremedikleri için düşman tarafından gasbedilmiştir50.
ALİBEYDUZU KOYU
Akçabikar Köyü gibi bu köy de düşman işgalinden önce terkedilmiştir. Ancak köylü, hayvanlarını ve eşyalarını beraberlerinde götüremedikleri için, bu yönde zararları fazladır. Köy ileri gelenlerince tanzim edilen 7 Nisan 1921 tarihli tutanakta Yunanlıların vermiş oldukları zarar 118000 lira olarak tesbit edilmiştir51. Bu arada köylünün evleri de yakılmıştır52.
BOZALAN KÖYÜ
İşgalinden birkaç saat önce aldıkları haber üzerine köylü, ailelerinin can, ırz ve namuslarını korumak için mal ve mülklerini bırakarak topluca dağlara çıkmışlardır. Bu yüzden eşya ve hayvanları düşman tarafından gasbedilmiştir. 16 Nİsan 1921 tarihli tutanağa göre köylünün zarar ve ziyanı (Koyun-keçi, öküz, inek, at, kısrak ve eşya olarak) 1034 lira 890 kuruştur53.
ÇAYDERE KÖYÜ
3. Fırka Süvari Kumandanı İbrahim Bey’in emri üzerine köylü, mal ve mülklerini bırakarak civar dağlara çıkmışlardır. Her iki taraftan vuku bulan topçu ateşinin şiddetinden evler çökmüştür.
Köye gelen düşman köyde hiç kimse göremeyince, hayvanları ve eşyayı zarar vermiştir. Bu zarar 15 Nisan 1921 tarihli tutanağa göre 1165 350 kuruştur54.
DARIDERE KÖYÜ
Bu köy halkı da 3. Fırka Süvari Kumandanı İbrahim Bey’in emri üzerine, mal ve mülklerini bırakarak dağlara çıkmışlardır. 16 Nisan 1921 tarihli tutanak’ta belirtildiğine göre köylünün zararı 83700 liradır55.
DARIDERE YUKARI MAHALLESİ
Bu köyün halkı da diğer köylerde olduğu gibi düşman gelmeden önce dağlara çekilmişlerdir. Bu yüzden can kaybı olmamıştır. Ancak düşman köylünün mal ve mülküne zarar vermiştir. Bu zarar, 16 Nisan 1921 tarihli tutanak ekinde sunulan cetvele göre 83700 liradır56.
DELİELMACIK KÖYÜ
Düşmanın ikinci işgalinde en fazla zarar gören köylerden birisi de Delielmacık köyüdür. Bu köyden 8 kişi düşman tarafından şehit edilmiştir. Ayrıca köylünün mal ve mülküne verilen toplam zarar, 714200 liradır57. Alman malların dağılımı ise şöyledir:
202 keşi, 40 koyun, 7 öküz, 29 inek, 7 beygir, 200 kile arpa, 58 kile bulgur ve nohut ve 1000 lira değerinde kıymetli eşyadır58.
GÜNYARIK KÖYÜ
Köy halkının ileri gelenlerince tanzim edilen 14 Nisan 1921 tarihli tutanakta Yunan vahşeti şöyle belirtilmektedir.
“Düşman tarafından köyümüz işgal olundu, işgalden evvel eşyalarımızı, hayvanlarımızı bırakarak dağlara ve civar karyelere (köylere) kadınlarımızla kaçarak köyü tahliye ettik. Köyümüzde 15-20 ihtiyar kaldı. Düşman kaçıncaya kadar böylece dağlarda, bayırlarda kaldık. Düşman hayvanatımızdan 224 koyun, 64 keçi, 66 tiftik keçisi, 86 sığır, 2 manda, 11 beygir, 6 merkep, bir tane kalmayıncaya kadar kümes hayvanı ve muhtelif eşyayı almışlardır. Hesaba göre bunların değeri 220500 kuruş etmektedir. Köyde kalanlar, düşmanın işkencesine maruz kalmışlardır. Para için bir kaç defa kesmeğe yatırmışlar, envai zulüm görmüşlerdir. Camiden ve evlerden aldığı Musaf-ı Şerifi ve Cüz’ü şerif yapraklarını envai pisliklerle yok ettiler. Bunları abdesthanelere (tuvaletlere) attılar. Evlerde kalan eşyaların üzerine pislikler sürmek ve dahi bir evde pislikler üzerine ekmekleri koymuşlardır. Evlerin pencerelerinin camlarını, kapılarını kırmışlardır. Hamd olsun kaçarken ATASE vermeyi fırsat bulumadı. Askerimiz erişti. Köy yanmaktan kurtuldu”59.
Bilecik Tetkik Heyeti’nin raporunda ise köylünün zararı, 4375 lira olarak tesbit edilmiştir60.
HAMDİYE KÖYÜ
işgalden önce köy tahliye edilmiş ise de, arkadan yetişen düşman, geride kalanlardan 14 kişiyi şehit etmiştir. Köyde hiç kadın bırakılmadığı için tecavüz vaki olmamıştır. Ancak düşman köyde bulduğu hayvanları ve arpayı gasbetmiştir. Köylünün toplam zararı, 1262 liradır61.
KAPANALAN KÖYÜ
Türk askeri yetkililerce verilen emir üzerine halk çevre köylere çekildikten sonra, Kapanalan köyü işgal edilmiştir. Bu yüzden köylünün can kaybı yoktur. Ancak köylünün mal ve mülküne 533320 kuruşluk zarar verilmiştir62.
KARABAYIR KÖYÜ
Bu köy de düşman gelmeden önce boşaltılmıştır. Ancak köylünün arabaları hükümetin emrinde olduğu için eşyaları köyde kalmış ve düşman tarafından yağma edilmiştir. 52 hanelik köyün muhtelif mahalleri yakılmıştır. Bu cümleden olarak, 23 ev bütün müştemelatıyla, 10 göz samanlık tamamiyle yanmıştır. Köyün diğer evleri de tahrip edilmiştir. Bu arada Yunan askeri köylünün 200 kadar koyun-keçisini, 20 sağırını, bütün tavuklarını ve zahiresini almıştır63.
KIZILTEPE KÖYÜ
Köy boşaltıldıktan sonra işgale uğramıştır. Bu köyde düşmanın vermiş olduğu zayiat (9 Nisan 1921 tarihli tutanağa göre) 9185 liradır64.
KUYUPINAR KÖYÜ
Halk aileleriyle birlikte civar köylere çıktıktan sonra köy düşman tarafından işgal edilmiştir. Düşmanın bu köye verdiği zarar 230 lira 300 kuruştur65.
REVNAK KOYU
Bu köy halkı da köylerini işgalden önce terkettikleri için can kaybı olmamıştır. Ancak düşman, 38450 lira tutarında köylünün malına zarar vermiştir66.
C. PAZARYERİ (PAZARCIK) MERKEZ VE KÖYLERİNDE YUNAN MEZALİMİ
Yunan zulmüne uğrayan yerlerden birisi de Pazaryeri ve çevresi halkıdır. Bu cümleden olarak Pazaryeri merkezinde 24 kişi şehid edilmiştir67. Ayrıca halkın malına ve ırzına da saldırılmışım Garp Cephesi Komutanlığının 16 Şubat 1337 (1921) tarihli raporunda birinci işgal sırasında Yunanlıların verdiği zarar-ziyan şöyle gösterilmektedir:
Burada tablo vardır.
Yunan askerleri yukarıda belirlenen hayvanlardan başka arpa, saman, bulgur, yağ gibi yiyecekler de almışlardır68.
Sonraki işgallerde Yunan zulmünün daha da şiddetlendiğini görüyoruz. Nitekim ikinci işgali sırasında Pazaryeri merkezinde Batı Cephesi I. Tümen Komutanlığı Tahkik Heyeti’nin 15 Nisan 1921 tarihli raporunda bildirildiğine göre, halkın pek çoğuna dayak atılmıştır. Bu arada 4 kişiyi şehit etmişler, 6 kişiyi silahla yaralamışlar, bir kadının ırzına geçmişler, 102 kişiyi de beraberlerinde götürmüşlerdir. Aynı raporda, Yunan askerinin Pazaryeri halkına verdiği zarar ve ziyan da;
Yakılan Ev: 1, Yakılan Samanlık: 1, Tahrip Edilen Değirmen: 1, Manda: 70, Öküz: 134, İnek: 7, Koyun-keçi: 90, Beygir: 10, Arpa: 1580 kile, Araba: 102, Yakılan Araba: 5, Gasp olunan Zati Eşya Değeri: 1380 lira, Diğer Eşya Değeri: 774 500 lira, Gasp Olunan Para: 350 lira olarak tesbit edilmiştir69.
Daha sonraki günlerde tanzim edilen bir başka raporda da Pazaryeri merkezinde 36 evle birlikte 7 dükkanın Yunanlılar tarafından yakıldığı belirtilmektedir70.
Pazaryeri çevresinde görülen Yunan zulmünden tesbit edebildiklerimiz köy köy şöyledir.
AHMETLER KÖYÜ
Ahmetler Köyü, 24 Mart 1921’de işgale uğramıştır. Köy halkının 12 Nisan 1921 tarihli tutanağında Yunan askerinin yaptıkları şöyle belirtilmektedir:
“… Hacı Ahmet oğlu Hasan’ın beygirini, Güveşçi oğlu Mehmet Çavuş’un takımıyla bir atını, Hacı Bekir oğlu Osman Ağa’nın takımıyla kızrağını, İmam oğlu Mustafa’nın bir öküzünü koşulu olarak aldılar. Bununla beraber köyümüzden hayvanlarımız için satın alınan 200 liralık samanı gasbetmişlerdir Düşman Ricaat gününe kadar hatsız hesapsız tavuk, yumurta, kaz ve hindiyi yağma ettiler. Ahali’den Sarı Mustafa’nın evine cebren girerek üzerindeki parasını aldılar. Köylünün birbirine yardım ve muavenet etmesi ve istedikleri herşeyi vermesi sayesinde köyümüzü yaktırmaktan ve gerekse kati ve ırza tecavüz gibi halleri menettik. Askerlerimizin yetişmesi üzerine ahalimiz düşmanın zulmünden kurtuldu”71.
Garp Cephesi I. Tümen komutanlığı Tahkik Heyeti’nin 15 nisan 1921 tarihli raporunda ise, Yunan askerinin Ahmetler Köyünden 200 liralık saman, 3 beygir, 28 karasığır, 14 araba, 13 koyun-keçi, 200 kile arpa, 100 lira ve 100 lira değerde kıymetli eşyayı gasbettikleri belirtilmektedir72.
BÜYÜK ELMALI (ELMALI KESİR) KÖYÜ
Bu köy de Ahmetler köyü gibi 24 Mart 1921’de işgale uğramıştır. Köy İhtiyar Heyeti’nin 14 Nisan 1921 tarihli tutanağında Yunan zulmünden şöyle sözedilmektedir:
“1- Düşman 24 Mart 1337 (1921)de köyümüze gelmiştir.
2- Düşman karyemiz ahalisini binbir türlü işkence etmiştir. Ez cümle yukarı mahallede Hoca Molla Hasan Efendi’nin sağ kolunun darp neticesinde kırıp alana yatırmışlardır. Yine karyemizden Kara Osman’ın oğlu Mehmet, Hacı Karazade Zekeriya, Kara Osman Oğlu Hasan, İsmail Ağaoğlu Ali, Hacı Mehmet oğlu Muhsin, Kasım ve Hasan, Sağır İbrahim, Acı İmamın Ahmet, Hayrullah’ın Hasan, Hayrullah’ın Ömer Hafız, İdris’in İsmail, Hacı Ali Hasan, Fevzi Ali Osman Ağaları tüfenk ve odunlarla darp ederek yerlerde süründürdükleri ve herbirinin ölüm derecesinde bitkin düştükleri ve bin türlü işkenceye uğramışlardır.
3- Bu defa düşman karyemizi yakmakla tehdit ederek kıymetli eşyayı ve birçok davarı ve hayvanı (45800 kuruşluk) zarar vermişlerdir.
4- Yukarı mahalle muhtarı İmam Halil oğlu Mehmet Ağa’yı darp ve işkence ederek hanesindeki 370 lirasını gasp ve bir çok eşyasını almışlardır.
5- Adem Hocazade İbrahim ile Şakiroğlu Salih’i darp ve eşyasını almışlardır”73.
GÜMÜŞDERE KÖYÜ
Bu köy halkı da Yunan zulmünü görmüştür. Bu cümleden olarak, Köy İhtiyar Heyeti’nce Garp Cephesi 4. Alay Komutanlığı Tahkik Heyeti Başkanlığına gönderilen tutanakta;
“… Köyümüzden 24 haneyi yakmışlar, bir kısmını da yıkmışlardır. 125 haneden 20 hane kalmıştır. Hanelerde bulunan eşya ve zahireyi alıp götürmüşlerdir… Fethullah oğlu Ahmet Ağa’yı … Camii Şerifte işkence ile kollarına kütükle bağlamak suretiyle dövmüşlerdir…” denilmektedir74.
KARAKOY KOYU
Köy halkı düşman gelmeden önce çevre köylere kaçtıkları için can kaybı olmamıştır. Ancak düşman köylünün malına zarar vermiştir. Köy İhtiyar Heyeti’nin 14 Nisan 1921 tarihli tutanağına göre 120 haneden ibaret olan köy, Yunan askerlerince ateşe verilmiştir. Bu esnada 11 Samanlık, 3 dam ve 33 evde eşyasıyla birlikte tamamen yanmıştır. Ayrıca köylünün 185 sığırı ve 3700 davarı gasbedilmiştir75.
Garp Cephesi Komutanlığı Tahkik Heyetinin 15 Nisan 1921 tarihli raporuna göre; Pazaryeri köylerinde kuyan zulmü şöyledir.
1- Arpadere Köyü tamamen yanmıştır. Düşman tarafından köy halkının pekçoğu döğülmüştür. Yunan askerleri köyden 70 hayvan birlikte erzak ve 150 lira almıştır.
2. Tepe Köyü’nden Zaam İsmail’in kızı silahla sağ kolundan vurulmuştur.
3- Büyük Elmalı Köyünden altı (6) bin kadar düşman piyade askeri geçmiştir. Köy yağma edilmiş ve yakılmıştır. Köy halkından birçokları sopa ve tüfekle kolları kırılmıştır. Köyden iki kişiyi arabasıyla götürmüştür. Sağ olup olmadıkları bilinmemektedir. Ayrıca düşman köyden işkence ile 45700 liraya aşkın para almıştır.
4- Burçalık Köyü tamamen yanmıştır. Köy namına bir şey kalmamıştır. Köyü 200 kadar düşman atlısı basmıştır. Bu esnada köy halkından bir kişi Yunan askerlerince şehit edilmiştir. Burada bir çok tahribat yapılmıştır. 43500 kuruşluk zarar ve ziyan vardır.
5-125 haneli Gümüşdere Köyü yakılmıştır. Yalnız 20 ev kalmıştır. Köyden dövülen çoktur.
6- Bahçe Sultan tamamen yanmıştır. Köyde ahali namına hiç bir fert yoktur.
Latif Paşa tamamen yanmıştır. Ancak üç ev kalmıştır. Ahali yoktur76.
D. SÖĞÜT MERKEZ VE KÖYLERİNDE YUNAN MEZALİMİ
Yunanlılar ilk olarak 26 Mart- 1 Nisan 1921 arası 6 gün, ikinci olarak da 4 Ağustos 1921 – 4 Eylül 1922 arası 13 ay süreyle Söğüt’ü işgal etmişlerdi Yunanlılar diğer işgal ettikleri köy, kasaba ve şehirlerde olduğu gibi burada da pek çok insanlık dışı davranışlarda bulunmuşlardır. Söğüt halkının ileri gelenlerince77 hazırlanan 10 Nisan 1921 tarihli raporda, bu Yunan mezalimi özetle şöyle belirtilmektedir:
“1- Paşaağaların Dursun (Hıfzıhüseyin Mahallesi’nden Fabrikatör Remzi Efendi’nin büyük validesi) Hanım ile Cami-i Kebir Mahallesinden Tahsildar Mehmet Efendi’nin validesi Hatice Hanım süngülenmek suretiyle öldürülmüşlerdir. Dursun Hanım’ın feryadına karşı kahkahalarla gülerek eğlenmişlerdir.
Yine Cami-i Kebir mahallesinden Hacı… Efendi’nin onüç yaşında …nın bikirini izale ederek beraberlerinde götürmüşlerdir. Aynı mahalleden Şaheste Hanım ile Çimenlik mahallesinden Emirlerin İbrahim’i birçok işkenceyle feci şekilde öldürerek, her ikisinin de evlerini yakmışlardır.
2- Çimenlik mahallesinden Kasap Hacı Emin, Hıfzıhüseyin mahallesinden eski Tahrirat Katibi Mustafa Efendi, Camii-i Kebir mahallesinden de Kızıloğlu Rüştü düşman tarafından alınıp götürüldüğü veya öldürüldüğü tesbit edilmediğinden, yaşayıp yaşamadıkları bilinmemektedir. Aşçı Ahmet Çavuş, dövülmek suretiyle öldürülmüş ve cesedi yakılmıştır.
3- Sekizyüz kadar Müslüman evi yakılmış ve eşyaları da yağma edilmiştir.
4- Üç cami üç mescit, iki medrese bir dergah-ı şerifle birlikte içerisine 40 erkek ile 60 kadın doldurulmak suretiyle Cami-i Kebir (Büyük Cami) yakılmıştır. Caminin taştan yapılmış olması sebebiyle mazlumlar büyük bir faciadan hayatlarını kurtarmışlardır. Mebus Halil Efendi’nin babası İbarih Efendi feci şekilde dövülerek parası alınmıştır.
Ertuğrul Gazi Hazretlerinin türbesi üzerindeki sanduka kırılmak suretiyle kaldırılmış ve mübarek mezarı kazılmıştır. Ayrıca, üzerinde asılı lamba kırılmış bu billur parçalarından haç işareti yapılmıştır. Bu arada Kur’an-ı Kerimler yırtılarak ayaklar altında çiğnenmiş, özetle türbenin içerisine çeşitli pislik dökülmüş ve bu vahşeti yazmak kalemin gücü yetmeyeceğinden gözle görülerek anlamamak ve yunan vahşetine karşı lanetler yağdırmamak kabil değildir.
6- Türbenin etrafında bulunan binaların hepsi yakılmıştır. Bu arada Ertuğrul Gazi Hazretlerinin Zevce-i muhteremelerinin (Saygıdeğer eşlerinin) kabri üzerindeki demir parmaklık tahrip edilerek kabri kazılmış
ve bir çok yerlerinde haç işareti dikilmiştir. Ayrıca Osman Gazi Hazretlerinin vefat ettiği mahalli gösterir abide yıkılmış ve etrafına kalemin yazamayacağı çeşitli pislik dökülmüştür. Türbede bir Müslüman kadının ırzına geçilmiş ve memeleri kesilmek suretiyle orada öldürülmüştür.
7- Söğüt’ün merkezinde 350 (üç yüz elli)yi aşkın han, dükkan ve fırın eşyalarıyla birlikte yakılmıştır… (bu arada) kutsal yapılar, Müslümanların sığınakları olan evler, de … eşyalarıyla beraber yakıldığı gibi tahliye sırasında kaçamayan mazlum Müslümanların bir kısmı öldürülmekle, genç kızların bikri izale olunarak beraberlerinde götürmüşlerdir… Kasabadaki Müslümanların hepsinin mal ve mülkü zaptedilmiş, kendileri de darp, hakaret ve çeşitli işkence edilmek suretiyle zulme uğramışlardır. Kura katibi Osman Efendi, Sabık Tahsildar Niyazi Efendi ile Hacı Sait Efendi’nin Mehmet Efendi gibi ileri gelenlerle eski muallimlerden Emin Turgut Efendi boğulma tehlikesi geçirmişlerdir. Evler Yunanlılar tarafından karpit dökmek suretiyle kasten yakılmıştır…78
61 nci Tümen Komutanı Albay İzzettin Bey’in Garp Cephesi Komutanlığı’na gönderdiği 15 Nisan 1921 tarihli raporunda da Yunan Mezalimi şu tüyler ürpertici cümlelerle dile getirilmektedir:
“… Söğüt, Yeniköy, Sıraca, Aşağıköy, Akçapınar, Karabayır köylerinde düşman yangınlar çıkartmış, Yeniköy kamilen yakılmış, diğer köylerde pek az hane kalmıştır. Söğüt Ertuğrul Türbesi’nin şimdiki görüntüsü pek acı vericidir. İstilâya uğrayan köylerin harp bölgesi haricine çıkaramadıkları hemen bilûmum hayvanatı, düşman tarafından sürülüp götürülmüş veya yedirilmiştir. Hububat ve yiyecekler de tamamen yağma edilmiştir. Camilerden aldıkları Kur’an-ı Kerimleri yırtıp abdesthanelere atmış ve pisletmişlerdir… Yerli Rumların iştirakiyle eşyalar yağma edilmiş ve paraları üzerlerinden alınmış, Söğüt’ten Şahine Kadın, Fabrikatör Sabri Efendi’nin büyük validesi Dursun, Tahsildar Mahmut Efendi’nin validesi Hatice Han
Onların bu politikalarının sebebi: bir ayağı Asya’da bir ayağı da Avrupa’da olan büyük Yunanistan’ı kurma gibi tarihi bir ideale sahip olmalarıdır. Megalo İdea olarak bilinen bu ideale göre Yunanistan’ın sınırları doğuda Anadolu ortalarından, kuzeyde Karadeniz’in Kırım’ı da içine alan kuzey kısımlarından ve Karpat dağlarıyla Tuna nehrine kadar uzanıyordu. Batı ve güney sınırları ise, Adriyatik ve Akdeniz’den geçiyordu2.
Belirtilen tarihi idealini gerçekleştirmek gayesiyle, her siyasi buhrandan faydalanmasını bilen Yunanistan için I. Dünya savaşı iyi bir fırsattı. Zaten savaşın devam ettiği günlerde İtilaf devletlerinin de Yunan ordusuna olan ihtiyaçları artmıştı. Nitekim İngiltere Dışişleri Bakanı Lord E. Edward Grey 11 Ocak 1915 tarihinde Yunanistan yöneticilerine bir teklifte bulundu. İngiliz Bakan bu teklifinde, Sırbistan’a yardım şartıyla Anadolu kıyılarından hatırı sayılır bir kısmın Yunanistan’a bağışlanabileceğim söz verdi3. İngiltere 12 Nisan’da da müttefikleri adına “Yunanistan’a Türkler’e karşı savaşa katılma bedeli olarak Ocak’ta vaadedilen Aydın vilayeti dahilindeki araziyi garanti etmeye hazır olduklarını” bildirdi4.
Yunanistan Başbakanı Venizelos hemen savaşa girmek taraftarıydı. Ancak Almanya taraftarı olan Kral Kostantin savaşa girmekte çekingen davranıyordu. Bu durum, Yunanistan iç politikasında bir buhran bile doğurmuştu5. Sonunda yönetimi eline geçirmeyi başaran Venizelos 11.6.1917’de Yunanistan’ı savaşa soktu6.
Bu şekilde Yunanistan, İtilaf devletleri yanında savaşa girmenin karşılığı olarak, daha önce hayal etmiş oldukları toprakları kazancaktı7. Zaten, Yunan Başbakanı ülkesini savaşa sokarak vaad edilen tazminata hak kazanmıştı. Nitekim İzmir ve çevresinde İtilaf devletlerinin emniyet ve selametlerini tehdit eden hiç bir şey olmamasına rağmen, Mondros Mütarekesi’nin 7.maddesi gereğince 15 Mayıs 1919’da silahlı Yunan kuvvetleri İzmir’e çıkarıldı8.
İzmir’e ayak bastıkları ilk gün, yirmisi subay olmak üzere şehrin ileri gelen bazı kişilerini şehit eden Yunanlılar9 hemen sonraki günlerde de bu cinayetlerini devam ettirerek, pekçok masum kişiyi öldürdüler. Türkevlerine hücum ile ırz, mal, tecavüzlerine kalkıştılar. 11 Eylül de ise İzmir’de yangın çıkardılar. Daha sonra aynı zulümler Aydın, Nazilli, Menemen, Bergama, Manisa, Eskişehir, Bursa, Kütahya, Afyon ve Uşak’ta da görülmüştür10. Bu arada Bilecik ve çevresi halkı da Yunan zulmü ile karşılaştılar. Zira Yunanlılar, 8-4 Ocak 1921 arası 3 gün, 24 Mart 1 Nisan 1921 arası 8 gün, 12 Temmuz 1921- 6 Eylül 1922 arası da 14 ay 25 gün süreyle Bilecik ve çevresini işgal etmişlerdir. Büyük Taarruzla düşmana son ve kati darbe indirildikten sonra, 4 Eylül 1922’de Bozöyük ve Söğüt, 5 Eylül 1922’de Pazaryeri. 6 Eylül 1922’de de Bilecik düşman işgalinden kurtarılmıştır. Yunan askeri diğer işgal ettikleri köy, kasaba ve şehirlerde olduğu gibi çalışma alanımız olarak belirlediğimiz yörede de-Bilecik İl Merkeziyle, Bozüyük, Pazaryeri ve Söğüt ilçeleri-pek çok insanlık dışı davranışlarda bulunmuşlardır.
Hatıralardaki bilgi ve belgelerin yanısıra, arşivler de bu konudaki belgelerle doludur. Bu arşivlerden birisi de Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı arşividir. İşte çalışmamızın kaynağını bu arşivdeki belgeler teşkil edecektir. Başka bir ifadeyle, anılan arşivde rarstladığımız belgelerin ışığı altında çalışma alanı olarak tesbit ettiğimiz yöredeki Yunan zulmü incelenecektir. Bu arada azınlıkların faaliyetlerinden de sözedilecektir.
A. BİLECİK MERKEZİ İLE MERKEZE BAĞLI KÖY VE KASABALARDA YUNAN MEZALİMİ
Bilecik merkezi ile merkeze bağlı köy ve kasabalardaki Yunan mezalimiyle ilgili rastladığımız ilk belge, 25 Ocak 1921 tarihini taşımaktadır. Bu belge, Batı Cephesi Askeri Polis Teşkilatı11 Başkanı Binbaşı İsmail Hakkı Bey tarafından hazırlanmış bir rapordur. Batı Cephesi Komutanlığına gönderilen bu raporda; Bilecik’in 1. işgali ve bu esnadaki Yunan vahşetinden şöyle sözedilmektedir:
“1. Bilecik 13.1.1337 (1921) tarihinde bilahadise (olaysız) işgal edilmiştir.
2. Bilecik’te ufak tefek çapuldan gayrı birşey olmamıştır. Bu da düşmanın namuskârane hareketinden ileri gelmiyor. Ancak Bilecik’i işgal ettikten sonra bütün kuvvetleriyle meydan muharebesine ilerlemesinden ve avdetinde de şahri gayet acele tahliye etmesinden münbaistir (kaynaklanmıştır). Düşman Söğüt’ten Yenişehir’e kadar güzergâhında tesadüf ettiği köyleri pek ziyade zarara giriftar etmiştir (uğratılmıştır).
Köylülerin mevaşi ve hayvanatını (koyun ve sığırlarını) sürüp götürmüştür. Köyler meyanında (arasında) “Yeniköy’ün hali cidden calib-i rikkat (acıma hissi uyandırıcı) ve teessürdür (üzüntü vericidir). Yeniköy’de canlı bir kedi dahi görülmemiştir. Köylü elleri koynunda başına gelen felakatin tesiriyle müterafık üzüntüyle karışık bir neşe ile askerlerimizi karşıladılar ve onların ayaklarını öpmek ve göz yaşlarını akıtmak suretiyle beyan-ı hoş amedi eylediler (hoşgeldiniz dediler). Söğüt’ten Bilecik’e güzergâhta öbek öbek tavuk tüyleri görülmüştür.
3. Bilecik İstasyonu karşısındaki “Aşağı Köy”de tesadüf ettiğim feci manzara pek rikkat-engiz (acıklı) idi. Bütün evler yağma edilmiş, hayvanat sürülmüş, köylüler soyulmuş, köyün muhtarı süngü darbeleriyle şehit edilmiştir. Yetmiş yaşında olan bu masumun naaşı oda içerisinde hercü-merç (karmakarışık) edilmiş eşya ve erzak arasında bulunmuştur.
4. Söğüd’ün köylerinden “Kızılsaray”dan üç kızın bikrini izale etmişlerdir.
5. Bilecik’in istasyon binası, anbar ve memurin binaları kamilen yanmıştır.
6. Düşmanın köylerde yaptığı yağmalara yerli Hristiyanlar kılavuzluk edip karıları, kızları ile beraber islam köylerine gelerek eşya topladıkları tahkikat neticesinden anlaşılmıtır.
7. Yağma ve garete (çapula) iştirak eden Hristiyanlar Yunan ordusuyla beraber buradan çekilmişlerdir.
8. Bilecik Yenişehir Şosesi üzerindeki Osmaniye Köyü’nü kamilen ihrak etmişlerdir (yakmışlardır)12.
Yunanlılar, belirtilen insanlık dışı davranışlarını Bilecik’in II. işgali esnasında daha da şiddetlendirmişlerdir. Bu cümleden olarak, Mutasarrıf Salih Bey’in Batı Cephesi Komutanlığı’na gönderdiği 14 Nisan 1921 tarihli raporunda onların yaptıkları şu cümlelerle dile getirilmektedir:
“Bilecik Kasabası’nda 1800 hane ve 330 dükkan ve 18 han ve dört hamam ve iki tekke ve bir mescit ve sekiz cami-i şerif ve iki ipek fabrikası ve dokuz fırın ve altı emâkin-i amiriye (devlet dairesi) ve iki medrese muhterik olmuştur (yanmıştır). Zükûr ve inas (Erkek ve kadın) yirmi iki nüfus muhterikân (yanarak) şehit ve sekiz mahnuken (boğularak) şehit ve beş mecruhen (yaralanarak) şehit13 ve yirmi bir izale-i bikr (kızlığı bozma) ve elli iki fiil-i şeni (ırzına geçme) ve on sekiz ıskat-i cenin (çocuk düşürme) vardır. Bilecik’in… (okunamadı) Karyesi’nde 41 hane, 12 samanlık ve bir cami ve iki mehtep ve Çakırpınar Karyesi’nde on bir hane ve Cumali Karyesi’nde sekiz samanlık ve Kepurlar Karyesi’nde bir hane, altı samanlık ve Mahan Karyesi’nde otuz yedi hane ve Seloz Karyesi’nde on iki hane yakılmıştır. Çukurviran Karyesi’nde bir kişi şehit edilmiştir. Küplü’nün Aşağı Karyesi’nde, bir cami, bir mektep, elli hane İslam mahallesi ve Ye-niköy’de tamamen bir mektep, bir cami ve yüz otuz hane ve Beğtimur Karyesi’nde iki hane yakılmıştır. Abbaslık Karyesi’nde dört şehit, bir mecruh ve Şükraniye Karyesi’nden iki, Esirkurt Köy’den iki, Beğtimur Karyesi’nden dört şehit ve Yeniköy’den üç şehit vardır. Küplü Kasabası’ndaki Velüyittin Paşa Cami-i şerifi minberi bittahrip derununda hiç bir şey kalmamak üzere ayakları altına almışlardır. Pazarcık’ın Gümüşdere Karyesi 150 hane kamilen ve Karaköy’de on iki hane yakılmıştır. Pazarcık Kasabası’nın Emir-i atik Mahallesi Muhtarıyla ahalisinden üç kişi şehit etmişlerdir. Şenişehir Kasabası’nda kırk dükkân ve kahvehane, bir mescit, bir mektep sekiz hane ihrâk, on hane ile bir cami ve bir fırın top mermisiyle tahrip edilmiştir. Menteşe, Kabaçınar, Toprakocak ve Dereköy, Karacaali, İncepınar, Boğazköy, Ciladak, Koyunhisar Karyeleri ve Ümran Çiftliği kamilen ihrâk edilmiştir. Akçapınar Karyesi’nde zükûr ve inas on kişi kadar şehit vardır, inegöl Kazası’nın Rüşdiye ve Mamure Köyleri yakılmıştır. Memeleri kesilip duvara yapıştırılmak ve ırzları pâymâl edilmek (ayaklar altına alınmak) suretiyle on beş kadın kesilmiş ve yetmiş seksen yaşlarında on bir ihtiyar da şehit ve dokuz masum çocuk doğranmıştır. Erkek, kadın, çocuk olmak üzere yirmi beş yaralı da taht-ı tedavidedir (tedavi altındadır). Bilecik’in Yarhisar Nahiyesi Merkezi İlyas Bey Karyesi’nde 36 hane 21 samanlık, 3 fırın, Okluca Karyesi’nde bir hane bir samanlık, Kınık Karyesi’nde bir hane, Erkoca hanesinde beş hane ve Kendirli Karyesi’nde bir hane ve Hasandere Karyesi’nde dört hane yakılmıştır. İlyas-bey’de üç, Kınık’ta bir, Erkoca’da yirmi beş fi’l-i şeni, bu köyde başkaca da on iki izaleqi bikr vardır. Söğüt Kazası’ndan alınacak malûmat başkaca arz olunacaktır. Ahaliden şehit edilen mihtar-ı hakikinin tayini zamana mütevakkıf (bağlı) olmakla arz edilen miktar ahalice malum olan ve kasaba, köy civar ve derununda şehit edilen miktar olduğu ve ahaliden götürdüğü insanların hayat ve mematları (yaşayıp, yaşamadıkları) meçhul bulunduğu maruzdur”14.
Yukarıda belirtilenlerden başka Bilecik ve çevresinde görülen Yunan vahşetinden tespit edebildiklerimiz (Bilecik Merkezine bağlı) bucak bucak ve köy köy şöyledir.
KEPİRLER KÖYÜ (BİLECİK MERKEZİNE BAĞLI)
Köy heyetinin 1 Nisan 1921 tarihli tutanağına göre; Yunan askerleri bu köyden, 638 koyun-keçi, 38 öküz, 16 manda, 41 inek, 21 beygir, 18 merkep, hesapsız tavuk ve yumurta toplamışlardır. 214 kile arpa ile birlikte buldukları saman ve otları da götürmüşlerdir. Bu arada bazı evlerde sandıkları kırarak bir hayli kıymetli eşyayı almışlardır15. Para vermeleri için köy halkını baskı yapmışlar, parasını vermek istemeyen Molla oğlu Ahmet Onbaşıyı kesmeye kalkışmışlardır. Türk askerinin çabuk yetişmesi sayesinde köy yakılmaktan kurtarılmıştır16.
ÇAYIPPINAR KÖYÜ (BİLECİK MERKEZİNE BAĞLI)
Bilecik Tahkik Heyetinin 14 Nisan 1921 tarihli raporuna göre, Yunan askerleri bu köy de 11 ev ve 8 samanlık yakmışlardır. Ayrıca köyde 18 merkez, 180 sığır, 100 koyun-keçi, 1000 kile buğday, 900 kile arpa ile birlikte 20 000 lira değerindeki kıymetli eşyayı almışlardır17.
DEREŞEMSETTİN KÖYÜ (BİLECİK MERKEZİNE BAĞLI)
Bilecik Tahkik Heyetinin 12 Nisan 1921 tarihli raporuna göre, Yunan askerlerinin bu köyden aldıkları hayvan, mal, para ve kıymetli eşya şöyledir:
60 sığır, 25 merkep, 2560 kile arpa, 60000 lira para ile 100 000 lira değerinde kıymetle eşyadır18.
PELİTÖZÜ KÖYÜ (BİLECİK MERKEZİNE BAĞLI)
Bilecik Tahkik Heyetinin aynı tarihli (12 Nisan 1921) raporunda Yunan askerinin bu köyden 67 000 lira değerindeki kıymetli eşya ile birlikte 130 koyun-keçi, 2 merkez ve 38 arı kovanını aldığı belirtilmektedir19.
KÜPLÜ BUCAĞI
Nahiye halkının ileri gelenlerince tanzim edilen 11 Nisan 1921 tarihli tutanakla Küplü’de yerli Rumların ve Yunan askerinin yaptıkları şöyle belirtilmektedir:
“Düşman Mart’ın 24. günü Küplü’ye girmiştir. Kasabada Müslüman namına kimse kalmamış geri köylere gitmişlerdi. Kalan bir kaç kişi de Başköy, Beydimir köylerine çekilmişlerdi. Düşman ile beraber Küplü’nün evvelki işgalinde kaçmış olan Rumları ile birlikte Bursa havalisi Rumları da Küplüce’ye gelmişler. Boş, sahipleri çekilmiş bir halde bulunan evleriyle dükkanlarını o gün hatta gecesi yakmaya başlamışlar, işlerine yarayacak eşyayı aşırmışlar. Bazısı da tamamen tahrip edilmiştir. Evlerin pencere ve çerçevelerini hatta döşemelerine varıncaya kadar kırıp parçalamışlar, kırılması kabil eşya namına bir şey bırakmamışlardır. Cami’nin büyük kilimini haliyle nakil edemedikleri için parçalamak suretiyle yani dörtbeş parça ederek otomobille aşırmışlardır. Cami’nin minberi, levhaları, şerifeleri yıkılıp tahrip edilmiştir. Medrese’nin kütüphanesi sokaklara dökülmüş, sokakları, meydanları kitap yapraklarından geçilmez bir hale getirmişlerdir. Mahalle ve Çarşı Camilerinden her ikisinin camları, levhaları, avizeleri parçalanmıştır. İçlerine pislemek, Kur’an-ı Kerimleri parçalamak ve ayak altında çiğnemek ve abdesthanelere (tuvaletlere) atmak gibi adilikleri izhar etmişlerdir… İfa edilen vahşet ve vecayi hakkında ne söylense hakikat-ı vakayı tamamiyle teşri edemeyeceğini beyan iş bu mazbatamız arz ve takdim kılındı”20.
Diğer taraftan Bilecik Tahkik Heyetinin 17 Nisan 1921 tarihli raporundaki cetvelde Küplü’den 311 kişinin Yunan zulmüne maaruz kaldıkları gösterilmektedir. Dağılım ise şöyledir:
İzale-i bikir: 17, Fiil-i Şeni: 64, Şehit: 34, Yaralı: 25, Gaip: 25 işkence edilen: 20, Beraber götürülen: 120’dir.
Ayrıca raporda;
“1- Küplülerin kısmı azam fiil-i Şeni ve izale-i bikr vakaasına ketum ediyorlar. Binaenaley cetvelde gösterilen miktara bir buçuk müslü zam etmek hakikati ancak gösteribilir.
2- Mezalim pek fecidir. Akçabikar karyesinden bir zavallı kadının ırzına taaruz eden deli bir Yunanlı habis şehvanesini teskin ettikten sonra şehit etmek suretiyle vahşet ve denaiyetini göstermiştir.
3- Papatya karyesinden dört mazlum köylüyü para tehdidiyle kollarını bağladıktan sonra üzerlerine yaylım ateşi açarak üçünü şehit etmişler.
4- Akdere karyesinden Nebioğlu Mehmet Ağa namında bir köylüyü para tehdidiyle sırtını, göğsünü kızarmış yağ ile yakmışlardır.
5- Rüstem karyesinden Said oğlu Kadir, Muhtar Osman Ağa bacaklarından ağaca asmak suretiyle işkence edilerek para talep edilmiştir.
Adları meçhul dört mazlumu kılavuz olarak kullandıktan sonra başlarına tüfenk dipçiği ile parçalamak suretiyle Akçabikar karyesinde şehit edilmişlerdir” denilmektedir21.
KÜPLÜ-AŞAĞIKÖY
Köy İhtiyar heyetince tanzim edilen 12 Nisan 1921 tarihli tutanakta belirtildiğine göre, köyün I. işgali sırasında halkın gözönünde Muhtar Hasan Efendi öldürüldüğü ve bir kaç kişi de para için kesmeye yatırıldığından köylü düşman gelmeden önce harp sahası dışına kaçmıştır. I. işgal sırasında köylünün tüm koyun-keçi sığır ve merkep gibi hayvanları götürüldüğü için bu defa gelişlerinde hayvan bulamamışlardır. Ancak köylünün evleri yerli Rumlarla birlikte talan edildikten sonra ateşe verilmiş, cami ve mektep gibi yerleri yıkmışlardır22.
KÜPLÜ-BAŞKÖY
24 Mart Cuma günü namazdan evvel düşman kaşif kuvvetleri olması muhtemel 8-10 atlının köye geldiği ve buradan da Küplülü Rumlardan birini kılavuz seçerek Kızılkaya (Kızılcamlar) istikametine gittiği ve namazdan sonra da 8.00 sıralarında düşman süvarisinin köye indiğinden sözeden 12 Nisan 1921 tarihli tutanak şöyle devam etmektedir:
“Köy halkının ekserisi evlerinden çıkmağa ailelerini kaçırmağa vakit bulamamıştı. Ölüm korkusu altında inledik. Kapu dışarı hemen çıkamadık. Düşman kadar yerli Rumlar ve evvelki işgalde kaçıpta bu düşmanla beraber gelen yerli Rumlar her türlü hareketi reva görüyorlardı. Öteden-beri köy arkadaşlığı yaptığımız ki beşyüz haneden ibaret köyümüzün üç-yüz hanesini Rumlar teşkil ediyor. Bunların ileri gelen bazıları mahallemizin ırz ve namuz tecavüzatına mani oldular. Yoksa o kaçıpta gelen yani evvelki işgalde Yunan ordusuyla gidipde bu defa tekrar gelenler, köyün bir kısım palikaryalarıyla birlikte halkımıza envai hakaret ve şena-yi yapacaklardı”23.
Her nekadar köylünün ırz ve namusuna dokunulmamışsa da malları alınmıştır. Bu cümleden olarak “Aşağı mahalleden İmam Hoca İsmail Hakkı Efendi’nin üzerinden saatini almışlar. Biraz imtina edince sopa ile dövmüşler ve göğüsüne süngü dayamışlardır. Sağır oğlu Ömer Ağa’nın köy harici Gökçe Viran damlarında bulunan 250 baş koyun ve keçiyi sürüsüyle almışlar, oradaki halı kilim, eşyasını yağma etmişler, Hacı Mehmet Ağa’nın Kayaklı Koyudaki çiftliğini ve eşyasını yakmışlardır. Hayvanları götürmüşlerdir. Arnavut Yunus Ağa’nın muhaceretle eşyasını nakil ettiği Akçabikar köyünden daha öteye taşımak için vasıta bulamamış, orada umum eşyasını düşman eline geçirmiştir. Muhammet Çavuş’un yedibaş sığır hayvanı Mustafa Çavuş’un merkep ve koyunlarını, Toprak Osman Ağa’nın arabasını, Yunus Ağa’nın ineklerini, öküzlerini ve eşyasını gaybetmişlerdir. Köyde her istendiğinde tavuk, yumurta ve kuzu vermek mecburi edilmiştir. Arapoğlu Hacı Ömer Ağa’nın evini basarak iki inekle bir tosununu ve takımıyla bir arabasını almışlardır. Civelek Halil’in arabasını, Bikarcı Osman’ın hanesine girerek kıymetli eşyasıyla bir miktar parasını almışlardır. İşgal müddetince köy düşman erzak anbarı gibi müracaat edenlere arpa ve saman vermiştir”24.
KÜPLÜ-BEKDEMİR KÖYÜ
12 Nisan 1921 tarihli tutanağa göre, Bekdimir Köyü 25 Mart 1921 tarihinde işgal edilmiştir. Düşman köyde buldukları hayvanları almışlar ve köylünün zahire anbarlarını yağma etmişlerdir. Köy halkından Ali Osman Çavuş ile Toprak Hasan Ağa’nın evlerini yakmışlardır. Molla Abdullah Efendi, Musa Mehmet oğlu Ali, Yetim Ahmet Ağa ve Havı Mustafa adındaki şahısları şehit etmişlerdir25.
KÜPLÜ-KURT KÖYÜ
Bu köyde Ekdemir Köyü gibi 25 Mart günü işgal edilmiştir. 13-16 Nisan 1921 tarihli tutanaklarda belirtildiğine göre, köy gençlerinden Civelek oğlu Mehmet Ali ile Dodurgalı Mustafa’nın Ahmet şehit edilmişlerdir. Köy halkı doğulmuş ayrıca çeşitli işkenceler yapılmıştır. Arpa aramak bahanesiyle düşman, evlerin kapılarını kırarak içeriye girip ve kıymetli eşyayı yağma etmiştir.
Köyün maddi zararı şöyledir;
520 Koyun-keçi, 90 merkep, 80 at ve kısrak, 250 sığır, yorgan, döşek, ve bakır kap değeri; 5000 lira, 700 kile arpa, 80 kile buğday, 50 kile Fasulye, nohut ve mercimek, 50 adet halı-kilim (iki adet camininkiler dahil), 1000 lira evrak-ı nakliyadir26.
KÜPLÜ-YENİ KÖY
Yüzotuz haneli ve bir cami ile iki okulu bulunan Yeniköy’deki Yunan mezalimi 11 Nisan 1921 tarihli köy halkının tanzim ettiği tutunakta şu tüyler ürpertici cümlelerle anlatılmaktadır;
“1- Köyün haricinde bir harap samanlıktan maade köyün bütün evleri, bütün köy eşyasıyla birlikte yakılmıştır. Ve taş üstünde taş bırakılmamıştır.
2- Hasta olduğundan çıkamamış olan Şeyh Ahmet oğlu Ali ile Molla Halil oğlu Ali ve Alilerin Mustafa’nın validesi altmış yaşındaki Fatma kadın gayet feci bir surette şehit edilmiştir. Düşmanın firarından sonra merhumların ve merhumenin naaşları köyde görülmüş ve defin olunmuştur. Zaten köyde bunlardan başka bir şey kalmamıştır.
3- Hizmette bulunan hayvanlarımızla, düşman işgalinden evvel kaçırılan ve hatt-ı harp haricine çıkarılan hayvanattan gayri acele ile çıkarılmayan ve kırlarda kalan hayvanatımızda yüzü mütecaviz koyun-keçi, 60 sığır hayvanı ve hayvanının kırda bulunmasından kaçılı lam ayan yirmi kadar araba düşman tarafından alınarak gasp edilmiştir.
4- Köy zahiresi ve yemeklikler evvelce çıkarılamamış bulunuyordu. Düşman alabildiğini almış ve mütebakisini köy ile birlikte yakmıştır. Ayrıca 100 kile arpa, 100 kile susam, 100 kile haşhaş, 100 kevgir pamuk 1100 okka eğrilmiş iplik düşman elinde mahvolmuştur…”28.
Tutanakta asıl zayiatın daha sonra arz edileceği de bildirilmektedir.
KÜPLÜ-ŞÜKRANİYE (ÇATAK KÖYÜ)
1921 senesi Martı’nın 24. günü düşman bu köyden geçmiştir. Ancak Küplü ve Pazarcık tarafından öteberi almak için Yunan askerleri gelmiştir. Bu askerler yiyecek ve özellikle para vermeyen köy halkını çeşitli işkenceler yapmışlardır. Bu cümleden olarak Muhtar Süleyman Efendi’nin 80 yaşındaki annesini para vermedin diye dövmüşlerdir. 13 Nisan 1921 tarihli tutanakta belirtildiğine göre en büyük ziyanı giderlerken yapmışlardır. 28 Öküz, 18 inek, 48 tosun-dana, 160 koyun-keçi, 7 kısrak ve hesapsız miktarda tavuğu beraberlerinde götürmüşlerdir. Bu arada köyde yumurta koymamışlardır.
Ayrıca 5 araba, 300 lira değerindeki eşya, 90 kile buğday, 42 kile burçak ve 39 kile arpa almışlardır29.
KÜPLÜ-SÜLEYMANİYE KÖYÜ
15 Nisan 1921 tarihli tutanakta bildirildiğine göre; düşman köyde bir gece kalmış ve harp ederek ilerlemiştir. Bir hafta sonra meydana gelen ricaat üzerine tekrar Süleymaniye köyüne uğramıştır. Köyden koyun-keçi, araba, tavuk ve yumurta almıştır. Bu arada dövmek suretiyle Muhtar Yusuf Ağa ile aza Mehmet oğlu Muharrem Ağa’yı öldürmüşlerdir30.
13-14 Nisan 1921 tarihli Bilecik Tahkik Heyeti raporlarına göre Yarhisar Bucağı ve köylerinin maddi yönden zararı şöyledir:
YARHİSAR BUCAĞI (MERKEZ)
Manda; 6, öküz; 12, İnek: 8, Dana: 9, Beygir: 8, Merkep: 9, Oğlak: 12, Kuzu: 14, Buğday: 1860 kile, Bulgur: 930 okka, Arpa: 850 kile, Mısır: 595 kile, Osmanlı Altını: 21, Beşlik Altın: 32, Beşi Biryerde altın: 9, Para: 1800 lira, Yemek Takımı: 1141, Çay Takım: 95, Yakılan Cami: 1, Kilim: 27, Yatak: 228, Yorgan: 268, Çarşaf: 198, Cami Kilimi: 8, Cami Seccadesi: 16, Musaf-ı Şerif: 150 dir31.
YARHİSAR-AYVACIK KÖYÜ
Öküz-İnek: 60, Koyun-Keçi: 135, Beygir: 1, Merkep: 13, Arpa: 4500 kile, Buğday: 3500 kile, Araba: 3 ve 250 000 lira değimde eşya32.
YARHİSAR-ELMABAHÇE
Öküz-İnek: 30, Manda: 3, Beygir: 1, Keçi: 50, Arpa: 700 Kilo, Buğday: 800 kile, Yakılan ev: 1, Kıymetli eşya: 100 500 liradır33.
YARHİSAR-ERKOCA KÖYÜ
Yakılan Ev: 5, öküz: 34, İnek 18, Beygir: 5, Merkep: 17, Keçi: 37, Eşya Kıymeti 258 000 liradır. Ayrıca 25 kadına tecavüz edilmiştir34.
YARHİSAR-HASAN DERE KÖYÜ
Yakılan Hane: 9, Sığır: 33, Koyun-Keçi: 60, Beygir: 2, Buğday: 1830 kile, Arpa: 500 kile, Eşya Kıymeti 35 000 liradır. Ayrıca 2 kişi de yaralanmıştır35.
YARHISAR-KENDİRLİ KOYU
Yakılan Samanlık: 1, Sığır: 80, Manda 12, Beygir: 17, Merkep: 1, Keçi: 37, Kıymetli Eşya Değeri: 100 000 lira, Arpa: 200 kile, Buğday: 100 kiledir36.
YARHİSAR-KÜNCEĞİZ (KÜNÇEZ) KÖYÜ
Sığır: 24, Beygir: 4, Koyun-Keçi: 6, Arpa: 1500 kile, Kıymetli Eşya Değeri: 400 000 liradır37.
YARHİSAR-BAĞDECİK KÖYÜ
Sığır: 9, Beygir: 7, Cerhan Katli: 1, Eşya Kıymeti: 166 950 liradır38.
YARHİSAR-ALPAGUT KÖYÜ
Beygir: 12, Merkep: 14, Koyun-Keçi: 15, Evrak-ı Nakdiye: 800, Kati: 2, Yaralı: 2, Dövme: 12’dir39.
YARHİSAR-KARAAĞAÇ KÖYÜ
Beygir: 2, Evrak-ı Nakdiye 200 adet ve köyden Halil, Abdullah ve İsmail adlı kişiler şehit edilmişlerdir40.
YARHİSAR-KINIK KÖYÜ
Beygir: 5, Sığır: 30, Merkep: 6, Araba: 5, Evrak-ı Nakdiye: 108 300 adet, ve ayrıca 1 kişi de şehit edilmiştir41.
YARHİSAR-OKLUCA KÖYÜ
Kıymetli Evrak: 55000 adet, Darp: 10, Sığır: 49, Merkep: 4, Beygir: 3, koyun-keçi: 100, Arpa: 1528 kile ve Araba: 6’dır42.
YARHİSAR-KOYUNKÖY
Cebren Fiil-i Şeni: 1, Eşya Kıymeti 150 000 lira, Sığır: 56, Para: 5000 lira, Beygir: 1, Buğday: 2500 kile, Mısır: 400 kiledir43.
YARHİSAR-KAVAKLI (SULTANİYE) KÖYÜ
Kati: 1, Öküz-Dana: 29, Beygir: 12, Koyun-Keçi: 79, Buğday: 2800 kile, Arpa: 5200 kile, Eşya değeri: 500 000 liradır44.
B. BOZÖYÜK MERKEZİ VE KÖYLERİNDE YUNAN MEZALİMİ
Bozöyük Merkez ve köyleri halkı da insanlık dışı Yunan vahşetinden nasibini almıştır. Bu cümleden olarak Bozöyük’ün I. işgali esnasında, Teke Mahallesi’nde yedi ev basılmış ve evde bulunan kadınların ırzlarına dokunulmuştur. Halkın elindeki arpa, saman ve tavuk Yunanlılar tarafından cebren toplatılmıştır. Bozöyük”te yedi dükkan yağma edilmiş ve Yörük Emin Ağa’ya ve daha bazı kişilere, köylülere ait koyun sığır gibi takriben beş bin kadar hayvan Yunanlılar tarafından götürülmüştür. Bu arada Hafız Nuri Efendi’nin evi süpürgeye varıncaya kadar yağma edilmiştir. Ayrıca tüccarlardan Mehmet Pehlivan, Demir Hüseyin Efendi Askeri Polis Müdürü Üsteğmen Vehbi Efendi, Belediye Başkanı Hacı Ali Efendi ve daha birkaç kişinin evleri aranmış, eşyaları yağma edilmiştir45.
Burada tablo vardır.
24. Fırka Kumandanlığının Garp Cephesi Kumandanlığına gönderdiği 19 Şubat 1921 tarihli yazının eki cetvelde46 Bozöyük köylerine ait Yunan mezalimi şöyledir47:
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere Bozöyük’ün I. İşgali sırasında, Yunan mezalimi daha çok halkın mallarına yönelik olmuştur. Bununla beraber buradan Yunan askerinin, halkın can ve namusuna dokunmadıkları hükmünü çıkarmak yanlış olur. Daha önce de ifade edildiği üzere, yörenin I. işgali üç gün kadardır. Bu süre içerisinde belirtilen fiilleri işleyenler, daha fazla kalsalardı neler yaparlar di? Bu sorunun yanıtı işgale uğrayan köylerin ileri gelenlerince tanzim edilen kayıp ve zararlarını belirtir tutanaklarda mevcuttur. Bu tutanakların hemen hepsi, “Türk askerinin yetişmesiyle canımızı ırz ve namusumuzu kurtarabildik” cümleleriyle son bulmaktadır. Halkın bu görüşlerinde ne kadar haklı olduklarını üzülerek belirtelim ki, daha sonraki günlerde yörenin tekrar işgallerinde tahakkuk etmiştir. Örneğin Bozoyük’ü II. işgallerinde (24 Mart 1 Nisan 1921) Yunanlılar vahşetlerine kasabayı ateşe vermekle başlamışlardır. Ayrıca, Bozöyük Nahiye Müdürü Ahmet Rasim Bey’in Garp Cephesi kumandanlığına gönderdiği 8 Nisan 1921 tarihli raporda Yunan Kumandanı’nın emriyle Alibeydüzü, Akçabikar, Karayay ve Saraycık köylerinin de yakıldığı belirtilmektedir48, bu arada halkın mallarının yanısıra, canlarına, ırz ve namuslarına da saldırmışlardır49.
Yukarıda belirtilenlerden başka II. işgali sırasında Bozöyük ve çevresinde görülen Yunan mezaliminden tesbit edebildiklerimiz köy köy şöyledir:
AKÇABİKAR KÖYÜ
Düşman işgalinden önce köylü, savaş alanı dışına kaçtıkları için can kaybı olmamıştır. Ancak Yunan askeri, köyü çeşitli yerlerden ateşlediği için 60 hanelik köyden yalnız yedi göz ev kurtulmuştur. Diğerleri yakılıp yıkılmıştır. Bu arada köyün camisi ile okulu da yakılmıştır. Köylü hayvanlarını ve diğer mallarını giderken yanlarında götüremedikleri için düşman tarafından gasbedilmiştir50.
ALİBEYDUZU KOYU
Akçabikar Köyü gibi bu köy de düşman işgalinden önce terkedilmiştir. Ancak köylü, hayvanlarını ve eşyalarını beraberlerinde götüremedikleri için, bu yönde zararları fazladır. Köy ileri gelenlerince tanzim edilen 7 Nisan 1921 tarihli tutanakta Yunanlıların vermiş oldukları zarar 118000 lira olarak tesbit edilmiştir51. Bu arada köylünün evleri de yakılmıştır52.
BOZALAN KÖYÜ
İşgalinden birkaç saat önce aldıkları haber üzerine köylü, ailelerinin can, ırz ve namuslarını korumak için mal ve mülklerini bırakarak topluca dağlara çıkmışlardır. Bu yüzden eşya ve hayvanları düşman tarafından gasbedilmiştir. 16 Nİsan 1921 tarihli tutanağa göre köylünün zarar ve ziyanı (Koyun-keçi, öküz, inek, at, kısrak ve eşya olarak) 1034 lira 890 kuruştur53.
ÇAYDERE KÖYÜ
3. Fırka Süvari Kumandanı İbrahim Bey’in emri üzerine köylü, mal ve mülklerini bırakarak civar dağlara çıkmışlardır. Her iki taraftan vuku bulan topçu ateşinin şiddetinden evler çökmüştür.
Köye gelen düşman köyde hiç kimse göremeyince, hayvanları ve eşyayı zarar vermiştir. Bu zarar 15 Nisan 1921 tarihli tutanağa göre 1165 350 kuruştur54.
DARIDERE KÖYÜ
Bu köy halkı da 3. Fırka Süvari Kumandanı İbrahim Bey’in emri üzerine, mal ve mülklerini bırakarak dağlara çıkmışlardır. 16 Nisan 1921 tarihli tutanak’ta belirtildiğine göre köylünün zararı 83700 liradır55.
DARIDERE YUKARI MAHALLESİ
Bu köyün halkı da diğer köylerde olduğu gibi düşman gelmeden önce dağlara çekilmişlerdir. Bu yüzden can kaybı olmamıştır. Ancak düşman köylünün mal ve mülküne zarar vermiştir. Bu zarar, 16 Nisan 1921 tarihli tutanak ekinde sunulan cetvele göre 83700 liradır56.
DELİELMACIK KÖYÜ
Düşmanın ikinci işgalinde en fazla zarar gören köylerden birisi de Delielmacık köyüdür. Bu köyden 8 kişi düşman tarafından şehit edilmiştir. Ayrıca köylünün mal ve mülküne verilen toplam zarar, 714200 liradır57. Alman malların dağılımı ise şöyledir:
202 keşi, 40 koyun, 7 öküz, 29 inek, 7 beygir, 200 kile arpa, 58 kile bulgur ve nohut ve 1000 lira değerinde kıymetli eşyadır58.
GÜNYARIK KÖYÜ
Köy halkının ileri gelenlerince tanzim edilen 14 Nisan 1921 tarihli tutanakta Yunan vahşeti şöyle belirtilmektedir.
“Düşman tarafından köyümüz işgal olundu, işgalden evvel eşyalarımızı, hayvanlarımızı bırakarak dağlara ve civar karyelere (köylere) kadınlarımızla kaçarak köyü tahliye ettik. Köyümüzde 15-20 ihtiyar kaldı. Düşman kaçıncaya kadar böylece dağlarda, bayırlarda kaldık. Düşman hayvanatımızdan 224 koyun, 64 keçi, 66 tiftik keçisi, 86 sığır, 2 manda, 11 beygir, 6 merkep, bir tane kalmayıncaya kadar kümes hayvanı ve muhtelif eşyayı almışlardır. Hesaba göre bunların değeri 220500 kuruş etmektedir. Köyde kalanlar, düşmanın işkencesine maruz kalmışlardır. Para için bir kaç defa kesmeğe yatırmışlar, envai zulüm görmüşlerdir. Camiden ve evlerden aldığı Musaf-ı Şerifi ve Cüz’ü şerif yapraklarını envai pisliklerle yok ettiler. Bunları abdesthanelere (tuvaletlere) attılar. Evlerde kalan eşyaların üzerine pislikler sürmek ve dahi bir evde pislikler üzerine ekmekleri koymuşlardır. Evlerin pencerelerinin camlarını, kapılarını kırmışlardır. Hamd olsun kaçarken ATASE vermeyi fırsat bulumadı. Askerimiz erişti. Köy yanmaktan kurtuldu”59.
Bilecik Tetkik Heyeti’nin raporunda ise köylünün zararı, 4375 lira olarak tesbit edilmiştir60.
HAMDİYE KÖYÜ
işgalden önce köy tahliye edilmiş ise de, arkadan yetişen düşman, geride kalanlardan 14 kişiyi şehit etmiştir. Köyde hiç kadın bırakılmadığı için tecavüz vaki olmamıştır. Ancak düşman köyde bulduğu hayvanları ve arpayı gasbetmiştir. Köylünün toplam zararı, 1262 liradır61.
KAPANALAN KÖYÜ
Türk askeri yetkililerce verilen emir üzerine halk çevre köylere çekildikten sonra, Kapanalan köyü işgal edilmiştir. Bu yüzden köylünün can kaybı yoktur. Ancak köylünün mal ve mülküne 533320 kuruşluk zarar verilmiştir62.
KARABAYIR KÖYÜ
Bu köy de düşman gelmeden önce boşaltılmıştır. Ancak köylünün arabaları hükümetin emrinde olduğu için eşyaları köyde kalmış ve düşman tarafından yağma edilmiştir. 52 hanelik köyün muhtelif mahalleri yakılmıştır. Bu cümleden olarak, 23 ev bütün müştemelatıyla, 10 göz samanlık tamamiyle yanmıştır. Köyün diğer evleri de tahrip edilmiştir. Bu arada Yunan askeri köylünün 200 kadar koyun-keçisini, 20 sağırını, bütün tavuklarını ve zahiresini almıştır63.
KIZILTEPE KÖYÜ
Köy boşaltıldıktan sonra işgale uğramıştır. Bu köyde düşmanın vermiş olduğu zayiat (9 Nisan 1921 tarihli tutanağa göre) 9185 liradır64.
KUYUPINAR KÖYÜ
Halk aileleriyle birlikte civar köylere çıktıktan sonra köy düşman tarafından işgal edilmiştir. Düşmanın bu köye verdiği zarar 230 lira 300 kuruştur65.
REVNAK KOYU
Bu köy halkı da köylerini işgalden önce terkettikleri için can kaybı olmamıştır. Ancak düşman, 38450 lira tutarında köylünün malına zarar vermiştir66.
C. PAZARYERİ (PAZARCIK) MERKEZ VE KÖYLERİNDE YUNAN MEZALİMİ
Yunan zulmüne uğrayan yerlerden birisi de Pazaryeri ve çevresi halkıdır. Bu cümleden olarak Pazaryeri merkezinde 24 kişi şehid edilmiştir67. Ayrıca halkın malına ve ırzına da saldırılmışım Garp Cephesi Komutanlığının 16 Şubat 1337 (1921) tarihli raporunda birinci işgal sırasında Yunanlıların verdiği zarar-ziyan şöyle gösterilmektedir:
Burada tablo vardır.
Yunan askerleri yukarıda belirlenen hayvanlardan başka arpa, saman, bulgur, yağ gibi yiyecekler de almışlardır68.
Sonraki işgallerde Yunan zulmünün daha da şiddetlendiğini görüyoruz. Nitekim ikinci işgali sırasında Pazaryeri merkezinde Batı Cephesi I. Tümen Komutanlığı Tahkik Heyeti’nin 15 Nisan 1921 tarihli raporunda bildirildiğine göre, halkın pek çoğuna dayak atılmıştır. Bu arada 4 kişiyi şehit etmişler, 6 kişiyi silahla yaralamışlar, bir kadının ırzına geçmişler, 102 kişiyi de beraberlerinde götürmüşlerdir. Aynı raporda, Yunan askerinin Pazaryeri halkına verdiği zarar ve ziyan da;
Yakılan Ev: 1, Yakılan Samanlık: 1, Tahrip Edilen Değirmen: 1, Manda: 70, Öküz: 134, İnek: 7, Koyun-keçi: 90, Beygir: 10, Arpa: 1580 kile, Araba: 102, Yakılan Araba: 5, Gasp olunan Zati Eşya Değeri: 1380 lira, Diğer Eşya Değeri: 774 500 lira, Gasp Olunan Para: 350 lira olarak tesbit edilmiştir69.
Daha sonraki günlerde tanzim edilen bir başka raporda da Pazaryeri merkezinde 36 evle birlikte 7 dükkanın Yunanlılar tarafından yakıldığı belirtilmektedir70.
Pazaryeri çevresinde görülen Yunan zulmünden tesbit edebildiklerimiz köy köy şöyledir.
AHMETLER KÖYÜ
Ahmetler Köyü, 24 Mart 1921’de işgale uğramıştır. Köy halkının 12 Nisan 1921 tarihli tutanağında Yunan askerinin yaptıkları şöyle belirtilmektedir:
“… Hacı Ahmet oğlu Hasan’ın beygirini, Güveşçi oğlu Mehmet Çavuş’un takımıyla bir atını, Hacı Bekir oğlu Osman Ağa’nın takımıyla kızrağını, İmam oğlu Mustafa’nın bir öküzünü koşulu olarak aldılar. Bununla beraber köyümüzden hayvanlarımız için satın alınan 200 liralık samanı gasbetmişlerdir Düşman Ricaat gününe kadar hatsız hesapsız tavuk, yumurta, kaz ve hindiyi yağma ettiler. Ahali’den Sarı Mustafa’nın evine cebren girerek üzerindeki parasını aldılar. Köylünün birbirine yardım ve muavenet etmesi ve istedikleri herşeyi vermesi sayesinde köyümüzü yaktırmaktan ve gerekse kati ve ırza tecavüz gibi halleri menettik. Askerlerimizin yetişmesi üzerine ahalimiz düşmanın zulmünden kurtuldu”71.
Garp Cephesi I. Tümen komutanlığı Tahkik Heyeti’nin 15 nisan 1921 tarihli raporunda ise, Yunan askerinin Ahmetler Köyünden 200 liralık saman, 3 beygir, 28 karasığır, 14 araba, 13 koyun-keçi, 200 kile arpa, 100 lira ve 100 lira değerde kıymetli eşyayı gasbettikleri belirtilmektedir72.
BÜYÜK ELMALI (ELMALI KESİR) KÖYÜ
Bu köy de Ahmetler köyü gibi 24 Mart 1921’de işgale uğramıştır. Köy İhtiyar Heyeti’nin 14 Nisan 1921 tarihli tutanağında Yunan zulmünden şöyle sözedilmektedir:
“1- Düşman 24 Mart 1337 (1921)de köyümüze gelmiştir.
2- Düşman karyemiz ahalisini binbir türlü işkence etmiştir. Ez cümle yukarı mahallede Hoca Molla Hasan Efendi’nin sağ kolunun darp neticesinde kırıp alana yatırmışlardır. Yine karyemizden Kara Osman’ın oğlu Mehmet, Hacı Karazade Zekeriya, Kara Osman Oğlu Hasan, İsmail Ağaoğlu Ali, Hacı Mehmet oğlu Muhsin, Kasım ve Hasan, Sağır İbrahim, Acı İmamın Ahmet, Hayrullah’ın Hasan, Hayrullah’ın Ömer Hafız, İdris’in İsmail, Hacı Ali Hasan, Fevzi Ali Osman Ağaları tüfenk ve odunlarla darp ederek yerlerde süründürdükleri ve herbirinin ölüm derecesinde bitkin düştükleri ve bin türlü işkenceye uğramışlardır.
3- Bu defa düşman karyemizi yakmakla tehdit ederek kıymetli eşyayı ve birçok davarı ve hayvanı (45800 kuruşluk) zarar vermişlerdir.
4- Yukarı mahalle muhtarı İmam Halil oğlu Mehmet Ağa’yı darp ve işkence ederek hanesindeki 370 lirasını gasp ve bir çok eşyasını almışlardır.
5- Adem Hocazade İbrahim ile Şakiroğlu Salih’i darp ve eşyasını almışlardır”73.
GÜMÜŞDERE KÖYÜ
Bu köy halkı da Yunan zulmünü görmüştür. Bu cümleden olarak, Köy İhtiyar Heyeti’nce Garp Cephesi 4. Alay Komutanlığı Tahkik Heyeti Başkanlığına gönderilen tutanakta;
“… Köyümüzden 24 haneyi yakmışlar, bir kısmını da yıkmışlardır. 125 haneden 20 hane kalmıştır. Hanelerde bulunan eşya ve zahireyi alıp götürmüşlerdir… Fethullah oğlu Ahmet Ağa’yı … Camii Şerifte işkence ile kollarına kütükle bağlamak suretiyle dövmüşlerdir…” denilmektedir74.
KARAKOY KOYU
Köy halkı düşman gelmeden önce çevre köylere kaçtıkları için can kaybı olmamıştır. Ancak düşman köylünün malına zarar vermiştir. Köy İhtiyar Heyeti’nin 14 Nisan 1921 tarihli tutanağına göre 120 haneden ibaret olan köy, Yunan askerlerince ateşe verilmiştir. Bu esnada 11 Samanlık, 3 dam ve 33 evde eşyasıyla birlikte tamamen yanmıştır. Ayrıca köylünün 185 sığırı ve 3700 davarı gasbedilmiştir75.
Garp Cephesi Komutanlığı Tahkik Heyetinin 15 Nisan 1921 tarihli raporuna göre; Pazaryeri köylerinde kuyan zulmü şöyledir.
1- Arpadere Köyü tamamen yanmıştır. Düşman tarafından köy halkının pekçoğu döğülmüştür. Yunan askerleri köyden 70 hayvan birlikte erzak ve 150 lira almıştır.
2. Tepe Köyü’nden Zaam İsmail’in kızı silahla sağ kolundan vurulmuştur.
3- Büyük Elmalı Köyünden altı (6) bin kadar düşman piyade askeri geçmiştir. Köy yağma edilmiş ve yakılmıştır. Köy halkından birçokları sopa ve tüfekle kolları kırılmıştır. Köyden iki kişiyi arabasıyla götürmüştür. Sağ olup olmadıkları bilinmemektedir. Ayrıca düşman köyden işkence ile 45700 liraya aşkın para almıştır.
4- Burçalık Köyü tamamen yanmıştır. Köy namına bir şey kalmamıştır. Köyü 200 kadar düşman atlısı basmıştır. Bu esnada köy halkından bir kişi Yunan askerlerince şehit edilmiştir. Burada bir çok tahribat yapılmıştır. 43500 kuruşluk zarar ve ziyan vardır.
5-125 haneli Gümüşdere Köyü yakılmıştır. Yalnız 20 ev kalmıştır. Köyden dövülen çoktur.
6- Bahçe Sultan tamamen yanmıştır. Köyde ahali namına hiç bir fert yoktur.
Latif Paşa tamamen yanmıştır. Ancak üç ev kalmıştır. Ahali yoktur76.
D. SÖĞÜT MERKEZ VE KÖYLERİNDE YUNAN MEZALİMİ
Yunanlılar ilk olarak 26 Mart- 1 Nisan 1921 arası 6 gün, ikinci olarak da 4 Ağustos 1921 – 4 Eylül 1922 arası 13 ay süreyle Söğüt’ü işgal etmişlerdi Yunanlılar diğer işgal ettikleri köy, kasaba ve şehirlerde olduğu gibi burada da pek çok insanlık dışı davranışlarda bulunmuşlardır. Söğüt halkının ileri gelenlerince77 hazırlanan 10 Nisan 1921 tarihli raporda, bu Yunan mezalimi özetle şöyle belirtilmektedir:
“1- Paşaağaların Dursun (Hıfzıhüseyin Mahallesi’nden Fabrikatör Remzi Efendi’nin büyük validesi) Hanım ile Cami-i Kebir Mahallesinden Tahsildar Mehmet Efendi’nin validesi Hatice Hanım süngülenmek suretiyle öldürülmüşlerdir. Dursun Hanım’ın feryadına karşı kahkahalarla gülerek eğlenmişlerdir.
Yine Cami-i Kebir mahallesinden Hacı… Efendi’nin onüç yaşında …nın bikirini izale ederek beraberlerinde götürmüşlerdir. Aynı mahalleden Şaheste Hanım ile Çimenlik mahallesinden Emirlerin İbrahim’i birçok işkenceyle feci şekilde öldürerek, her ikisinin de evlerini yakmışlardır.
2- Çimenlik mahallesinden Kasap Hacı Emin, Hıfzıhüseyin mahallesinden eski Tahrirat Katibi Mustafa Efendi, Camii-i Kebir mahallesinden de Kızıloğlu Rüştü düşman tarafından alınıp götürüldüğü veya öldürüldüğü tesbit edilmediğinden, yaşayıp yaşamadıkları bilinmemektedir. Aşçı Ahmet Çavuş, dövülmek suretiyle öldürülmüş ve cesedi yakılmıştır.
3- Sekizyüz kadar Müslüman evi yakılmış ve eşyaları da yağma edilmiştir.
4- Üç cami üç mescit, iki medrese bir dergah-ı şerifle birlikte içerisine 40 erkek ile 60 kadın doldurulmak suretiyle Cami-i Kebir (Büyük Cami) yakılmıştır. Caminin taştan yapılmış olması sebebiyle mazlumlar büyük bir faciadan hayatlarını kurtarmışlardır. Mebus Halil Efendi’nin babası İbarih Efendi feci şekilde dövülerek parası alınmıştır.
Ertuğrul Gazi Hazretlerinin türbesi üzerindeki sanduka kırılmak suretiyle kaldırılmış ve mübarek mezarı kazılmıştır. Ayrıca, üzerinde asılı lamba kırılmış bu billur parçalarından haç işareti yapılmıştır. Bu arada Kur’an-ı Kerimler yırtılarak ayaklar altında çiğnenmiş, özetle türbenin içerisine çeşitli pislik dökülmüş ve bu vahşeti yazmak kalemin gücü yetmeyeceğinden gözle görülerek anlamamak ve yunan vahşetine karşı lanetler yağdırmamak kabil değildir.
6- Türbenin etrafında bulunan binaların hepsi yakılmıştır. Bu arada Ertuğrul Gazi Hazretlerinin Zevce-i muhteremelerinin (Saygıdeğer eşlerinin) kabri üzerindeki demir parmaklık tahrip edilerek kabri kazılmış
ve bir çok yerlerinde haç işareti dikilmiştir. Ayrıca Osman Gazi Hazretlerinin vefat ettiği mahalli gösterir abide yıkılmış ve etrafına kalemin yazamayacağı çeşitli pislik dökülmüştür. Türbede bir Müslüman kadının ırzına geçilmiş ve memeleri kesilmek suretiyle orada öldürülmüştür.
7- Söğüt’ün merkezinde 350 (üç yüz elli)yi aşkın han, dükkan ve fırın eşyalarıyla birlikte yakılmıştır… (bu arada) kutsal yapılar, Müslümanların sığınakları olan evler, de … eşyalarıyla beraber yakıldığı gibi tahliye sırasında kaçamayan mazlum Müslümanların bir kısmı öldürülmekle, genç kızların bikri izale olunarak beraberlerinde götürmüşlerdir… Kasabadaki Müslümanların hepsinin mal ve mülkü zaptedilmiş, kendileri de darp, hakaret ve çeşitli işkence edilmek suretiyle zulme uğramışlardır. Kura katibi Osman Efendi, Sabık Tahsildar Niyazi Efendi ile Hacı Sait Efendi’nin Mehmet Efendi gibi ileri gelenlerle eski muallimlerden Emin Turgut Efendi boğulma tehlikesi geçirmişlerdir. Evler Yunanlılar tarafından karpit dökmek suretiyle kasten yakılmıştır…78
61 nci Tümen Komutanı Albay İzzettin Bey’in Garp Cephesi Komutanlığı’na gönderdiği 15 Nisan 1921 tarihli raporunda da Yunan Mezalimi şu tüyler ürpertici cümlelerle dile getirilmektedir:
“… Söğüt, Yeniköy, Sıraca, Aşağıköy, Akçapınar, Karabayır köylerinde düşman yangınlar çıkartmış, Yeniköy kamilen yakılmış, diğer köylerde pek az hane kalmıştır. Söğüt Ertuğrul Türbesi’nin şimdiki görüntüsü pek acı vericidir. İstilâya uğrayan köylerin harp bölgesi haricine çıkaramadıkları hemen bilûmum hayvanatı, düşman tarafından sürülüp götürülmüş veya yedirilmiştir. Hububat ve yiyecekler de tamamen yağma edilmiştir. Camilerden aldıkları Kur’an-ı Kerimleri yırtıp abdesthanelere atmış ve pisletmişlerdir… Yerli Rumların iştirakiyle eşyalar yağma edilmiş ve paraları üzerlerinden alınmış, Söğüt’ten Şahine Kadın, Fabrikatör Sabri Efendi’nin büyük validesi Dursun, Tahsildar Mahmut Efendi’nin validesi Hatice Han
0 yorum :
Yorum Gönder